ні́цма, прысл.
Тварам уніз. Алесь ляжаў ніцма, падлажыўшы далоні пад грудзі. Брыль. Стары ляжаў ніцма, уткнуўшыся рыжай барадою ў зямлю. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ По́тыч 1 потычкам ’уніз галавой’ (лях., чэрв., Сл. ПЗБ; Нікан.), ’потырч’ (Мат. Гом.; Ян.), ’спатыкнуўшыся, потырч’ (Сцяшк. Сл.), укр. потич ’спатыкаючыся’, ’уніз галавой’. Ад по- і тыкаць ’пароць чым-небудзь’ (гл.).
◎ По́тыч 2, потыч ’е ’тычкі’ (ТС). Ад по- і тыкаі(ь (гл.). Параўн. патык.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звіса́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Быць апушчаным уніз, знаходзіцца ў вісячым становішчы.
Валасы звісалі на лоб.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Вісець няроўна, не аблягаючы плячэй, стану (пра вопратку).
Адзенне звісае з плячэй.
|| зак. зві́снуць, -ну, -неш, -не; звіс, -сла; -ні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагну́ць, -гну́, -гне́ш, -гне́; -гнём, -гняце́, -гну́ць; -гні́; -гну́ты; зак.
1. што. Сагнуўшыся, нахіліць, накіраваць уніз.
Н. галаву.
Н. галінку дрэва.
2. чаго. Нарабіць, нарыхтаваць нейкую колькасць чаго-н. гнутага.
Н. дуг.
|| незак. нагіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 знач.); наз. нагіна́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
до́лу, прысл.
Разм. Уніз, наніз. Густое галлё лазняку хіліцца долу пад халодным ветрам і палошча свае верхавіны ў сцюдзёнай балотнай вадзе. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сто́ці ‘высокі, стаячы’, ‘строма’, ‘стойма’, сто́цевы ‘стромы’, сто́цы ‘стойма’, стоць ‘тс’, ‘вертыкальна’, ‘уніз галавой’, сто́цьмы ‘высокі’, сто́ця ‘стромка’ (Сл. ПЗБ), стоць, сто́цьма ‘галавою уніз’ (Янк. 1), ‘перпендыкулярна’ (Касп.), стоць, стацьмако́м ‘стаяком, дагары нагамі, дыбарам’ (Барад.), сто́цьма ‘нястрымна’ (Жд. 2), стоцькі ‘стойма’ (Др.-Падб.), стуць (галавой) ‘уніз галавой’ (Сцяшк.). Паводле аўтараў Сл. ПЗБ (4, 591–592), з літ. stãčias ‘стаячы, стромы, высокі’. Гл. таксама Лаўчутэ, Балтизмы, 132. Сюды ж назоўнікі стоці ‘апорныя слупы ў гумне’ (паст., ЛА, 4), стоць ‘беспарадак’ (Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абве́сіць, ‑вешу, ‑весіш, ‑весіць; зак., каго-што.
1. Апусціць уніз, не могучы ўтрымаць. Дрэва пад цяжарам яблыкаў абвесіла галіны.
2. Тое, што і абвешаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Стрымгало́ў ‘вельмі хутка, імкліва’ (ТСБМ), ‘потырч’ (Некр. і Байк.), стромгало́ў ‘тс’ (Скарбы), стромголо́ў ‘тс’ (ТС), стрымя́ галаву́ ‘тс’ (Нас.). Укр. стрімголо́в ‘хутка; уніз галавою’, рус. стремглав (з ц.-слав.), ц.-слав. стрьмглавъ, стрьмоглавъ, серб.-харв. stȑmoglav ‘кулём, уніз галавой’, славен. strmoglav ‘тс’, макед. стрмоглаво ‘ўніз галавой, імкліва’, ст.-слав. стрьмоглавь ‘уніз, упярод галавой’. Да стромы і галава; рэканструкцыя першаснай формы няпэўная: прыслоўе *strьmo + *golvь (В. скл. адз. л.) або *strьmьgolvь, дзе *strьmь — імператыў ад дзеяслова *strьmiti, гл. страміць (Новое в рус. этим., 223). Гл. таксама Фасмер, 3, 775; ЕСУМ, 5, 445–446. Параўн. строматыч (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
саскаўзну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1. Слізгануўшы, спусціцца, з’ехаць зверху ўніз. [Лёнька] ўжо быў на другім баку стога, саскаўзнуў уніз па жэрдцы. Місько. // Хутка рухаючыся, спусціцца, сысці з чаго‑н. Саскаўзнуць з ложка.
2. Коўзаючыся, саскочыць, зваліцца з чаго‑н. Бярвенні лёгка саскаўзнулі па жардзінах уніз.
3. перан. Разм. Будучы няўстойлівым, ухіліцца ад чаго‑н. Саскаўзнуць з правільнай дарогі. Саскаўзнуць на абывацельшчыну.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шу́хнуць, -ну, -неш, -не; -ні; зак. (разм.).
1. Адным прыёмам зрабіць што-н.
Ш. вады на агонь.
Шухнуў вобземлю (паваліўся).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Хутка абваліцца, спаўзці, з’ехаць уніз.
Зямля шухнула ў яму.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нечакана настаць, надысці.
Шухнула пацяпленне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)