поня́тие
1. паня́цце, -цця ср.;
поня́тие квадра́та паня́цце квадра́та;
поня́тие приба́вочной сто́имости паня́цце прыба́вачнай ва́ртасці;
растяжи́мое поня́тие няпэ́ўнае (малаакрэ́сленае) паня́цце;
2. (представление) уяўле́нне, -ння ср.;
име́ть поня́тие о чём-л. мець уяўле́нне аб чым-не́будзь;
не име́ть (ни мале́йшего) поня́тия о чём-л. не мець (нія́кага, анія́кага) уяўле́ння аб чым-не́будзь;
предвзя́тые поня́тия прадузя́тыя ўяўле́нні;
3. в др. знач. разуме́нне, -ння ср.;
челове́к без вся́кого поня́тия чалаве́к без уся́кага разуме́ння;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ідэагра́ма, ‑ы, ж.
Умоўны знак, які абазначае на пісьме (у адрозненне ад літары) не гук якой‑н. мовы, а цэлае паняцце; сімвал.
[Ад грэч. idea — паняцце і gramma — запіс.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падда́нства, ‑а, н.
Прыналежнасць грамадзянін да пэўнай дзяржавы, паняцце ўласцівае феадальнаму і буржуазнаму праву. // Уст. Падпарадкаванне каму‑н. Быць у поўным падданстве.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раме́сніцтва, ‑а, н.
1. Занятак рамяством, саматужнай работай.
2. перан. Работа без творчай ініцыятывы, па ўстаноўленаму шаблону. Мастак — паняцце, якое выключае рамесніцтва. «Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бе́здар, ‑ы, ж.
Разм. Бяздарны, няздатны чалавек. Глухмень, правінцыі дакука — Паняцце бездараў пустых. І там, там творыцца навука, Калі к навуцы здатны ты. Бачыла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
назо́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. У граматыцы: часціна мовы, якая абазначае прадмет або апрадмечанае паняцце, мае катэгорыю роду і змяняецца па склонах і ліках.
2. У матэматыцы: лік у простых дробах, які паказвае, на колькі частак падзелена адзінка.
|| прым. назо́ўнікавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
касмапаліты́зм, -у, м.
1. Ідэя сусветнага грамадзянства, якая ставіць агульначалавечыя інтарэсы і каштоўнасці вышэй за інтарэсы асобнай нацыі або ўвогуле адмаўляе паняцце нацыянальных традыцый і нацыянальнай культуры.
2. Ідэалогія, светапогляд, згодна з якім усе народы належаць да адной супольнасці, заснаванай на агульнай маралі.
|| прым. касмапаліты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
партыкуляры́зм, ‑у, м.
Кніжн. У буржуазнай навуцы — паняцце, якое абазначае ўсякі рух з мэтай набыцця або ўтрымання палітычнай, адміністрацыйнай ці культурнай аўтаноміі для тых або іншых частак дзяржавы.
[Ад лац. particularis.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ме́лас, ‑у, м.
Спец. Агульнае паняцце меладычнай, песеннай асновы ў музыцы. З народнай песняй паэзія Купалы .. сутыкаецца ў шматлікіх момантах, але ўзрастае яна не толькі на аснове народнага меласу. Навуменка.
[Грэч. mélos — песня, мелодыя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абшчына (БРС, Яруш.) < рус. община, запазычанне новае (XX ст.). Гэта паняцце ў народнай і старабеларускай мове называецца грамада. Гл. Крукоўскі, Уплыў, 21–22.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)