нязбы́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, што не можа збыцца; нездзяйсняльны. Нязбытная мара. Нязбытныя планы.
2. Такі, якога нельга або цяжка пазбыцца. У шаравата-блеклых вачах.. [батрака] заставаўся той самы нязбытны сум і спалох, за якімі — па выгляду — ні смелай думкі, ні дужага смеху. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няўва́жлівасць, ‑і, ж.
Уласцівасць няўважлівага. Мара зноў атрымаў тройку. І ўсё гэта праз сваю няўважлівасць. Бяганская. Апранута была .. [гаспадыня] як і ўсякая вясковая жанчына, толькі яшчэ, можа, з большай няўважлівасцю да сваёй асобы. Мурашка. Заўважыўшы ці, хутчэй, адчуўшы маю некаторую няўважлівасць, Галінка змоўкла. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падвучы́цца, ‑вучуся, ‑вучышся, ‑вучыцца; зак.
Разм. Павучыцца дадаткова; павысіць сваю кваліфікацыю. Падвучыцца англійскай мове. □ Правучыўшы пяць гадоў дзяцей у Ясенеўцы, захацеў я і сам падвучыцца. Васілевіч. [Сцяпан:] — Узялі мяне ў дзіцячы дом, падвучыўся я там, а потым і мара мая збылася — стаў трактарыстам. Бяганская.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ма́ры 1 ’насілкі, на якіх носяць труну з нябожчыкам’ (Нас., Растарг., Зянк. 1, Власт, Некр.; віц., Шн.; паўн.-усх., КЭС; КЭС, лаг.; Мікуц.). Укр. ма́ри, рус. смал., кур., варон. мары, ст.-бел. мары ’тс’ (XV ст.), запазычана з польск. mary, якое са ст.-чэш. mary (спачатку páry) < с.-в.-ням. bāre > ням. Bahre (Карскі, Труды, 313; Брукнер, 324; Махэк₂, 352; Жураўскі, Бел. мова, 62; Булыка, Запазыч., 198). Сюды ж ма́ры ’прыстаўныя сценкі воза, выкарыстоўваемыя пры возцы сена, снапоў’ (Касп., красл., Сл. ПЗБ) і рус. кастр. ма́ра ’тс’ (Чартко, Бел. лінгв. зб., 151).
Ма́ры 2 ’думкі, пажаданні’ (КЭС, лаг.). Да ма́ра (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
я́ва, ‑ы, ж.
Тое, што сапраўды існуе або існавала; рэальнасць, рэчаіснасць, а не сон ці мара. Што снілася некалі ў снах — Праўдзіваю сталася явай. Глебка. Мы зрабілі явай казку, Зарунелі скрозь палі. Прыходзька. Блізкае Таніна дыханне напамінала Міколу: усё, што ён бачыць і чуе, — не сон, не фантазія, а страшная ява, ява вайны. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лятуце́ць ’марыць’ (Гарэц., Др.-Падб., Крывіч). Беларускае. Балтызм. Параўн. літ. lėtutè (< lėtaĩ) ’павольна’, létùtis ’павольны’, ’палахлівы, нясмелы’, лат. lietuvēns ’кашмар, прывід, нячысцік, які мучыць чалавека, скаціну’, латгальск. lituńc ’прывід’. Утварылася пры ад’ідэацыі лексем лётаць, ляцець. Параўн. таксама бел. ляту́нак, ляту́нкі ’мара, летуценні’ (ТСБМ), летунковасць (КТС — У. Жылка), лята́вец (гл.). Сюды ж летуце́нні, летуце́ннік (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мар’я́нка 1 ’абабак (10 снапоў)’ (ТС). Няясна. Відавочна, у выніку кантамінацыі мара́ (гл.) і стая́нка (гл. віц., стъйа́нкі, ДАБМ, с. 876). Не выключана паходжанне з імя Мар’яна.
Мар’я́нка 2 ’трытон’ (ТС). Не зусім яснае слова. Магчыма, уграфінізм. Параўн. рус. вяц. мурья́ ’задняя ніжняя частка тулава, ягадзіцы’; лексема магла б быць утворана, як польск. kijanka ’пранік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
брыгадзі́р, ‑а, м.
1. Ваенны чын у Расіі ў 18 ст., сярэдні паміж палкоўнікам і генералам.
2. Кіраўнік брыгады (у 2 знач.). Брыгадзір механізатараў. Брыгадзір паляводчай брыгады. □ Успомніў.. [Геня] пра бацьку — вясёлага калгаснага брыгадзіра. Якімовіч. Браты жылі вельмі дружна, і мара ў іх была адна: скончыць школу і пайсці ў брыгаду паляўнічых, брыгадзірам якой быў іх бацька — лепшы паляўнічы на ўсю акругу. Бяганская.
[Ням. Brigadier.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пама́лу, прысл.
1. Не спяшаючыся, марудна. Ідзём мы памалу. У бацькі баляць ногі. Сачанка. Плыве Дняпро, плыты плывуць памалу... Купала.
2. Паступова, не адразу. Камандзірава мара памалу збывалася: ужо напалову конны атрад мог хадзіць у даволі далёкія рэйды. Брыль. Страляніна за мной памалу радзела.. Якімовіч.
3. Разм. Асцярожна. «Далікатна, далікатна бяры, памалу», — застагнаў.. [палкоўнік], калі салдат.. узваліў яго на плечы. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скаро́чаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад скараціць.
2. у знач. прым. Які з’яўляецца вынікам скарачэння; меншы. Скарочаны рабочы дзень. Займацца па скарочанай праграме. Выдаць аповесць у скарочаным выглядзе.
3. у знач. прым. Названы коратка, абазначаны пачатковымі літарамі, часткай слова або больш кароткім словам. Скарочанае слова. □ Ад ранейшага мала чаго засталося ў .. [Паходні] — хіба тая ж весялосць у гаворцы і звычка зваць .. [Марынку] скарочаным імем: Мара. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)