агля́днасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць агляднага; аглядны характар чаго‑н.
2. Асцярожнасць, прадуманасць дзеянняў, учынкаў. Такая агляднасць Вачынскай кінулася мне ў вочы. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
змру́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак., што.
Абл. Заплюшчыць, самкнуць (вочы, павекі). Праз усю ноч, пакуль не было бацькі, ніхто не змружыў вачэй... Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непапра́ўнасць ‑і, ж.
Немагчымасць паправіць, выправіць што‑н. Адчуваць непапраўнасць бяды. □ Здзіўленыя .. светлыя вочы [Леановіча] спыніліся на Гораве, які калаціўся ад непапраўнасці зробленага. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непрытво́рны, ‑ая, ‑ае.
Які пазбаўлены прытворства; шчыры. [Андрэй Міхайлавіч] з радаснай і непрытворнай усмешкай паглядзеў проста ў вочы высокаму [чалавеку], які стаяў побач з Коркія. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
расплю́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
Разм. Раскрыць, расплюшчыць 1. Сідар расплюснуў вочы і здзівіўся: цяпер ён быў у прасторнай сялянскай хаце. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
суцяша́льнік, ‑а, м.
Той, хто суцяшае. Старшыня апускае вочы і журботна звешвае галаву .. І тады ўжо сам пісар выступае ў ролі суцяшальніка. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панабяга́ць сов.
1. (о многих, о многом, во множестве) набежа́ть;
2. (о многом) нали́ться;
во́чы ~га́лі крывёй — глаза́ налили́сь кро́вью
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тума́ніцца несов., в разн. знач. тума́ниться;
удалечыні́ ~ніўся лес — вдали́ тума́нился лес;
во́чы ~няцца — глаза́ тума́нятся;
галава́ т. — голова́ тума́нится
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Казе́ліць, у выразе казеліць вочы ’скасавурыўшыся, пільна ўглядацца ў каго-н., што-н.’ (БРС, ТСБМ, Касп.; полац., Нар. лекс.), казерыць вочы ’тс’ (КЭС., лаг.; Шат.). Дакладныя адпаведнікі ў іншых мовах нам невядомыя; што ж датычыцца наогул утварэння дзеясловаў такога тыпу, можна прывесці польск. koźlić (czoło) ’хмурыць і да т. п.’, рус. дыял. козиться ’злавацца; паводзіць сябе высакамерна; пазбягаць людзей і інш.’, козлиться ’ўпірацца, упарціцца’, літ. ožiúotis ’тс’. Метафара ў разглядаемым выпадку відавочная; што ж датычыцца словаўтварэння, то для формы казеліць можна думаць пра аснову казёл‑, адносна казерыць — меркаваць або аб наяўнасці экспрэсіўнага дэрывата з ‑р‑ суфіксацыяй ад каза, або аб уплыве такой суфіксацыі на асноўную форму.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́рачка ’пахучка звычайная, Clinopodium Vulgare L.’ (Кіс., Сцяшк. МГ, З нар. сл.); ’чалавек, які пільна ўгледзеўся ў што-небудзь, каго-небудзь’ (З нар. сл.). Ад вы́рачыць ’вытарашчыць вочы’. Расліна названа так таму, што мае «кветкі-вочкі»; параўн. яе польскую назву storzysz ад storzyć ’ганарыцца, важнічаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)