закаці́цца сов., в разн. знач. закати́ться; (оказаться внутри чего-л. — ещё) вкати́ться; (удалиться, исчезнуть куда-л. — ещё) укати́ться;
мяч ~ці́ўся ў варо́ты — мяч закати́лся (вкати́лся) в воро́та;
шар ~ці́ўся за ры́су — шар закати́лся (укати́лся) за черту́;
клубо́к не́куды ~ці́ўся — клубо́к куда́-то закати́лся (укати́лся);
со́нца ~ці́лася за лес — со́лнце закати́лось за лес;
яго́ сла́ва ~ці́лася — его́ сла́ва закати́лась
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
для предлог с род. для;
падару́нкі д. дзяце́й — пода́рки для дете́й;
ме́сца д. стая́нкі — ме́сто для стоя́нки;
непраніка́льна д. вады́ — непроница́емо для воды́;
д. яго́ гэ́та лёгкая спра́ва — для него́ это лёгкое де́ло;
ён до́бра развіты́ для свайго́ ўзро́сту — он хорошо́ ра́звит для своего́ во́зраста;
◊ д. адво́ду вачэ́й — для отво́да глаз;
д. прылі́ку — для прили́чия;
д. прыклёпу — для ви́димости
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пераня́ць (каго, што) сов.
1. переня́ть, останови́ть;
п. ста́так — переня́ть (останови́ть) ста́до;
п. ваду́ плаці́най — переня́ть во́ду плоти́ной;
2. (из рук в руки) переня́ть, перехвати́ть;
3. переня́ть, перехвати́ть;
п. ганца́ — переня́ть (перехвати́ть) гонца́;
4. переня́ть, после́довать (нему);
п. во́пыт — переня́ть о́пыт;
п. яго́ пры́клад — после́довать его́ приме́ру;
5. усво́ить;
п. мело́дыю — усво́ить мело́дию;
п. но́выя звы́чаі — усво́ить но́вые обы́чаи
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праміну́ць (што) сов.
1. пропусти́ть;
п. дзве старо́нкі — пропусти́ть две страни́цы;
яго́ про́звішча выпадко́ва ~ну́лі — его́ фами́лию случа́йно пропусти́ли;
2. минова́ть, прое́хать (пройти́) ми́мо (чего);
п. магазі́н — минова́ть магази́н (прое́хать, пройти́ ми́мо магази́на);
3. минова́ть, обойти́;
лі́ха мяне́ ~ну́ла — ли́хо меня́ минова́ло (обошло́);
4. (протечь — о времени, событии) пройти́, минова́ть; проте́чь;
~ну́ў год — прошёл (минова́л) год
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
працягну́цца сов.
1. протяну́ться: простере́ться;
да яго́ ~ну́ліся ру́кі — к нему́ протяну́лись (простёрлись) ру́ки;
2. протяну́ться;
даро́га ~ну́лася на со́тні кіламе́траў — доро́га протяну́лась на со́тни киломе́тров;
3. продли́ться, продо́лжиться, протяну́ться;
дакла́д ~ну́ўся дзве гадзі́ны — докла́д продли́лся (продо́лжился, протяну́лся) два часа́;
4. (пройти медленно) протащи́ться, проплести́сь;
5. проде́ться;
ні́тка лёгка ~ну́лася ў іго́лку — ни́тка легко́ проде́лась в иго́лку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыгна́ць сов., в разн. знач. пригна́ть; (волной — ещё) приби́ть; (сделать соответствующим по размеру — ещё) подогна́ть;
п. каро́ў з по́ля — пригна́ть коро́в с по́ля;
п. машы́ну ў гара́ж — пригна́ть маши́ну в гара́ж;
хва́ля ~на́ла до́шку да бе́рага — волна́ пригна́ла (приби́ла) до́ску к бе́регу;
п. дзве́ры да вушака́ — пригна́ть (подогна́ть) две́ри к косяку́;
◊ чорт яго́ ~на́ў — чёрт его́ принёс
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ухапі́ць сов.
1. ухвати́ть, схвати́ть;
у. за рука́ў — ухвати́ть за рука́в;
2. разг. (захватить в своё пользование) ухвати́ть; урва́ть;
3. перен. улови́ть, ухвати́ть;
мы адра́зу ж ~пі́лі яго́ ду́мку — мы сра́зу же улови́ли (ухвати́ли) его́ мысль;
4. разг. (наскоро съесть чего-л.) перехвати́ть;
5. разг. упра́виться, успе́ть;
рабо́ты шмат, за дзень не ўхо́піш — рабо́ты мно́го, за день не упра́вишься
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Адлё́т ’лоўкі, смелы’ (Бір. дыс., КТС), адлётны: отлетный (конь) ’выдатны, цудоўны’ (Нас.) поўнасцю ідэнтычныя з рус. залёт, залётный (у тым ліку залётные кони) (аб рускіх формах гл. Кошалёў, БЕ, 1964, 11, 76). Прыпадабненне да лёт, лётаць. Гэта відаць з параўнання польск. zaloty, zalotny ’заляцанні, залётнік’, семантычна тоесных zalety, zaletny. Брукнер (644) характарызуе першы тып форм як «памылковы». Чэш. zálety, славац. zálety ’заляцанні’ разам з іх польскімі адпаведнікамі ўзыходзяць да польск. zalecać się ’зарэкамендаваць сябе’, славац. zaliečat sa ’імкнуцца спадабацца’. Цікава супаставіць з гэтымі формамі больш далёкія па сэнсу бел. залеціць ’запэўніваць, пераконваць’ (гл.) і славен. zalecati ’ацэньваць, жадаць’ (Безлай, SR, 12, 225–226, Слаўскі, 4, 96). Усе гэтыя словы ўзводзяцца да прасл. lětь ’свабода, мажлівасць, магчымасць’, гл. лець ’можна’ і паралелі да яго (Мартынаў, SlW, 64).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апрэ́ль, апры́ль ’красавік’. Ст.-слав., ст.-рус. априль з ст.-грэч. ἀπρίλιος < лац. aprilis (Фасмер, 1, 82), ст.-бел. априль (Александрыя, 123) працягвае гэту форму грэчаскага паходжання (Гіст. лекс., 122), а не з’яўляецца лацінізмам, як лічыць Вясноў (Бел. лекс., 36), польск. apryl(is) рэдка (двойчы) зафіксавана ў XVI ст. (Sł. XVI), наўрад ці ст.-бел. адсюль. Апрэль у Дуніна–Марцінкевіча — русізм (Шакун, Гісторыя, 215), магчыма, з рускай і апрэль у «Нашай ніве» 1909 (Гіст. мовы, 2, 139). Рускае е замест и з 1405 (Шанскі, 1, А, 132) Сабалеўскі тлумачыць як вынік спачатку графічнага абазначэння ѣ замест и, а потым прачытання яго (Лекции, 85). Такое ж паходжанне, улічваючы цесныя ўкраінска-беларускія пісьмова-моўныя сувязі, мае і ст.-бел. апрель (Гіст. лекс., 122), апрелевый (Булахаў, Працы IM, 7, 147).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашлап ’верхняе бервяно ў зрубе, якое кладуць на бэлькі’ (карэліц., Весці АН БССР, 1969, 4, 126), ошлап (стол., Шушк.), ошлапа ’бервяно, якое кладзецца пад вокнамі (КСТ), ашлапны ’ахопліваючы, верхні’ (Касп.). Наяўнасць навагр. атла́б ’выемка ў ніжнім бервяне для шчыльнага прылягання з верхнім’ (Сцяшк.) робіць магчымым супастаўленне з літ. ùžlapas ’закрыты’ (параўн. Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1969, 4, 126), якое ўтварае пару з ãtlapas ’адкрыты’, аднак цэлае гняздо слоў з больш шырокім значэннем, гл. ашлапіць, прымушае прыняць славянскае паходжанне ці, ва ўсякім разе, лічыць цалкам магчымым такое паходжанне слова або поўную фармальную і семантычную яго адаптацыю, параўн. укр. палес. нашлапа ’тс’ (Лысенка, СПГ), рус. смал. шлапник ’папярочная бэлька, на якой трымаецца столь’. Цікавую паралель дае ахлуп і ачэп ’тс’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)