Вірава́ць ’утвараць віры, круціць, бурліць’, (перан.) ’кіпець, бурліць’ (БРС, КТС; КЭС, лаг.). Укр. вирувати ’бурліць, кіпець’, польск. wirować ’паварочвацца кругом, круціцца вакол чаго-небудзь, над чым-небудзь’; ’надаваць чаму-небудзь віровы рух’, wirować (po wsi) ’бадзяцца па хатах’. Утворана ад вір 1 (гл.) і ітэратыўнага суф. ‑ава‑ (< прасл. ‑ova‑ti). Сюды ж віравацца, віраванне (КТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Празарыць, параўн. у песні: “Чаму, чаму, бабуленько, курчат ні чуваці? // Не чуваці дзедку, і чуці ні будзет, / Выпусціла на падвуор’е, прозарылі людзі”. (Федар.; навагр., Шн.). Значэнне няяснае: пакралі, ураклі? З іншай ступенню чаргавання прозы- рыць ’прагнаць энергічна, не даючы апамятацца’ (Янк. 2, Мат. Гом.), ’праматаць, праіграць (грошы, дабро)’ (ТС). Паралелі ў рус. провариться ’прагна, карыслігш глядзець некаторы час; паквапіўшыся, прамахнуцца ад прагнасці ў продажы, абмене’, што да зариться ’прыходзіць у азарт у гульні’, ’разарацца’, зарить ’разараць; забіваць’, ’глядзець, выглядваць’. Відаць, усе гэтыя розныя значэнні можна аб’яднаць адзіным семантычным кампанентам, прадстаўленым ў рус. зоркий ’прагны, юрлівы; гнеўны, сварлівы’, якое Фасмер (2, 80) не аддзязяе і ад зарить ’глядзець, не адрываючыся’ < прасл. *zbr‑/*zor‑ (гл. зорыць, зыр). Роднаснымі лічацца ст.-інд. haryati ’ён кахае, прагне’, ст.-в.-ням. gern ’прагны’, гоц. gairns, авест. žara‑ ’цэль, імкненне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праштурхну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; каго-што.
1. Прасунуць, прапіхнуць штуршком.
2. перан. Разм. Паскорыць ажыццяўленне, рашэнне чаго‑н.; даць ход чаму‑н. Праштурхнуць справу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прырабо́так, ‑тку, м.
Дадатковы, пабочны заработак. Вось паеду дадому, спраўлю добры гарнітур .. — Чаму ж дома, а не тут? — Стаўка, брат, малаватая, а прыработку не маю. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́стругаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Стругаючы, надаць чаму‑н. пэўную форму. Выстругаць цацку. □ Хлопец меркаваў, дзе б знайсці кавалак сырой асіны, каб выстругаць «аўтамат». Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́глянцаваць, ‑цую, ‑цуеш, ‑цуе; зак., што.
1. Пакрыць чым‑н. глянцавітым, нацерці да бляску. Выглянцаваць стол лакам. Выглянцаваць паркет.
2. перан. Надаць знешні глянец чаму‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уце́шна,
1. Прысл. да уцешны.
2. безас. у знач. вык. Радасна, прыемна. Я не ведаю, чаму мне так уцешна, Як зазвоніць восень меддзю па лістах. Васілёк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падаві́ць, -даўлю́, -да́віш, -да́віць; -да́ўлены; зак., каго-што.
1. Сілай пакласці канец чаму-н., знішчыць, заглушыць.
П. паўстанне.
П. агонь праціўніка.
2. Раздушыць, перадавіць усё, многае ці ўсіх, многіх.
П. усіх жукоў.
|| незак. падаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е (да 1 знач.).
|| наз. падаўле́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пераня́ць, перайму́, пяро́ймеш, пяро́йме; пяро́ймем, пяро́ймеце, пяро́ймуць; пераня́ў, -няла́, -ло́; пераймі́; пераня́ты; зак.
1. што. Запазычыць, унаследаваць, зрабіць прывычным для сябе.
П. вопыт.
П. дурныя звычкі.
2. каго-што. Перахапіць, перагарадзіць шлях каму-, чаму-н.
П. статак.
|| незак. перайма́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. перайма́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жрэц, жраца́, мн. жрацы́, жрацо́ў, м.
1. У старажытных рэлігіях: свяшчэннаслужыцель, які спраўляў богаслужэнне і выконваў абрад ахвярапрынашэння.
2. перан., чаго. Той, хто прысвяціў сябе служэнню чаму-н. (навуцы, мастацтву і пад.).
Жрацы мастацтва.
|| ж. жры́ца, -ы, мн. -ы, жрыц.
|| прым. жрэ́цкі, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)