Вушко́ ’ямка ў печы, збоку, для попелу, гарачага вуголля’ (Шушк., 156). Да ву́ха, памянш. форма для абазначэння дэталі печы на падставе метафары «ўваход у печ — галава».
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Лу́нкі, палес. лу́нкы ’прыстасаванне з прутоў, якое служыць для замацавання вашчыны ў вуллі-стаяку’ (Анох.). Няясна. Магчыма, да лу́нка 1 ’ямка’ — ямкі, у якія ўстаўляліся пруты (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Лугоўе, лугоўя ’ямка, выкапаная курыцай на зямлі’, ’месца, дзе качаўся конь’ (віл., Сл. ПЗБ). З лагоўя < прасл. logovьje. Аб мене а > у гл. Карскі, 1, 112–113.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашчало́пак ’выбоіна, няроўнасць’ (Касп.). Да прасл. ščьlpъ (рэканструкцыя Махэка₂, 105) ці ščьlbъ (рэканструкцыя Трубачова, Проспект, 85) параўн. укр. шчовб, щолопок ’вяршыня гары’, чэш. člupek ’вяршыня гары; бугарок; ямка, у якую сцякае вада’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кацвіна ’топкае балота’ (Сцяшк ЛАГ). Блізка на форме • значэнню стаіць рус. дыял. кат вина са значэннем ’ямка, калдобіна’ (смал.). Можна меркаваць, што першапачатковым значэпнсгм бел. слова было не ’топкае балота’, а такое ж. як у рус. слове (г. зн. ’ямка, калдобіна’). У аснове назвы корань ’каттой самы, што ў словах слав. *katiti, *kaiati. Магчыма, спачатку мелася на ўвазе месца, на якім вазы выкачалі ямы. Гук -/(- v слове кацвіна — гэта рэзультат палаталізацыі групы гв‑ перад Паходжанне самога ‑в‑ не вельмі яснае (уплыў гакіх утварэнняў, як *гуlъгчпа?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́бай ’выбаіна’ (Гарэц., Байк. і Некр., КСП), вы́баіна (Мат. Гом.), выбо́іна (Шат., БРС), выбо́й (КЭС, лаг., Жыв. сл.), укр. ви́бій ’ямка ў земляной падлозе; выбоіна’, вибо́іна, рус. вы́бой, выбо́ина ’тс’, польск. wybój ’выбоіна’. Ад выбіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
калдо́біна, ‑ы, ж.
Выбоіна, ямка на дарозе. Дарога была гразкая, уся ў калдобінах, і матацыкл то рэзка падкідвала ўгору, то шпурляла ў бакі, то гойдала і калыхала, як човен на хвалях. Краўчанка. Адзін з грузавікоў.., заходзячыся сіплым выццём, спрабаваў выбрацца з калдобіны, але калёсы буксавалі. Мележ. // Паглыбленне, упадзіна на мясцовасці або на дне вадаёма. Прыходжу нарэшце з кошыкам па грыбы — зноў свежыя калдобіны чарнеюць. Ігнаценка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пачу́ра, пычура ’невялікая выемка ў печы’ (ганц., Сл. Брэс.). Укр. пічу́рка, рус. печу́рка ’ніша ў печы’, польск. pieczura ’тс’, ’ямка ля коміна для попелу і вуголля’, якое, відаць, з усх.-слав. печура, утворанага ад печ (гл.) пры дапамозе экспрэсіўнага суфікса ‑ура (< прасл. ‑ura). Пачатковае па‑ замест пе‑ (ці пі‑) — вынік ацвярдзення губных перад e(< Je, е).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
углубле́ние ср.
1. (действие) паглыбле́нне, -ння ср.;
2. (впадина) заглыбле́нне, -ння ср., упа́дзіна, -ны ж., запа́дзіна, -ны ж., я́ма, род. я́мы ж., я́мка, -кі ж.;
3. мор. аса́дка, -кі ж., заглыбле́нне, -ння ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лу́міна ’невялікая пожня, залітая вадой’, ’сажалка’ (полац., Нар. лекс.), ’нізіна’, ’яма, паглыбленне на дне рэчкі, возера’ (брасл., Сл. ПЗБ), ’лужына, упадзіна, яма’, ’нізіна з адным відам расліннасці’ (Касп.), лу́мка ’паглыбленне ў зямлі’, ’палонка’ (чашн., Касп.; шум., Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. lomà ’даліна, яр’, ’лагчына’, ’яма’, а таксама lóbas ’тс’, ’склон’, ’лужа’, ’рэчышча’. Менш верагодна Фасмер (2, 533), які для рус. лу́мка ’ямка, пелька’ дапускаў у якасці крыніцы запазычання ням. Luhme ’палонка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)