штампава́ць, ‑пую, ‑пуеш, ‑пуе; незак., што.
1. Вырабляць што‑н. пры дапамозе штампа (у 1 знач.). Дэталі можна не толькі выточваць, а і штампаваць. Шахавец.
2. Ставіць штамп (у 2 знач.) на што‑н. Штампаваць паперу.
3. перан. Рабіць што‑н. без душы, фармальна, па старых гатовых узорах. Усю зіму раённы апарат Старанна штампаваў калгасам дырэктывы. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штампава́ць, -пу́ю, -пу́еш, -пу́е; -пу́й; -пава́ны; незак., што.
1. Вырабляць формы штампа (у 1 знач.).
Ш. дэталі.
2. Ставіць на што-н. штампы (у 2 знач.).
3. перан. Рабіць што-н. хутка, фармальна, па старых гатовых узорах.
Ш. дырэктывы.
|| зак. адштампава́ць, -пу́ю, -пу́еш, -пу́е; -пу́й; -пава́ны (да 1 знач.; спец.).
|| наз. штампава́нне, -я, н. і штампо́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж.
|| прым. штампо́вачны, -ая, -ае (да 1 знач.) і штампава́льны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Штамповачная вытворчасць.
Штамповачны цэх.
Штампавальны станок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сатэлі́т, ‑а, М ‑ліце, м.
1. У Старажытным Рыме — узброены найміт, які суправаджаў свайго гаспадара.
2. перан. Паслугач, выканаўца чужой волі. // Дзяржава або ўрад, фармальна незалежныя, а фактычна падпарадкаваныя іншай, больш моцнай імперыялістычнай дзяржаве. Сатэліты імперыялізму.
3. У астраноміі — спадарожнік планеты. Месяц — сатэліт Зямлі.
4. Спец. У планетарных механізмах — шасцярня, якая круціцца разам з воссю вакол цэнтральнага кола накшталт спадарожніка планеты.
[Ад лац. satelles, satellitis — спадарожнік; паплечнік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бюракра́т, ‑а, М ‑раце, м.
1. Уст. Прадстаўнік бюракратычнай сістэмы кіравання, буйны чыноўнік.
2. Зневаж. Службовая асоба, якая выконвае свае абавязкі фармальна, не ўнікаючы ў сутнасць справы; валакітчык, фармаліст. Другія ж, наадварот, даводзілі, што .. [інспектар] — прыдзіра, з кожнага глупства робіць цэлую справу і, наогул, страшэнны бюракрат. Колас. Пад старасць вочы адкрыліся [у Івана Іванавіча], што няправільна на свеце жыў, што стаў сапраўдным бюракратам, адарваўся ад людзей і дачку-нікчэмніцу выгадаваў! Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
То́ргнуць ’хутка пабегчы’ (Ян.). Фармальна суадносіцца з торгаць 1 (гл.), параўн. таргануць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адбы́ць, -бу́ду, -бу́дзеш, -бу́дзе; -бы́ў, -была́, -ло́; -бу́дзь; зак.
1. што. Выканаць якую-н. павіннасць, абавязак; прабыць вызначаны тэрмін дзе-н.
А. чаргу на дзяжурстве.
А. тэрмін пакарання.
2. Выканаць што-н. фармальна, як бы з-пад прымусу.
А. заняткі.
3. Правесці, зрабіць, закончыць што-н.
А. вяселле.
4. Абысціся, абмежавацца чым-н.
Абед адным хлебам не адбудзеш (прымаўка).
◊
Не адбудзе і не прыбудзе (разм.) — не будзе ні выгоды, ні страты.
|| незак. адбыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. адбыва́нне, -я, н. (да 1 знач.).
|| наз. адбыццё, -я́, н. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Купе́ць, ку́паць ’тлець’ (ТС). Гл. капцець. Гэтыя словы суадносяцца фармальна, як *koup‑/kuop. Гл. купіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ты́льчыць ‘уціскаць, усаджваць’ (Бяльк.); сюды ж, магчыма, і ты́льчыць ‘прасці’ (Касп.). Няясна; фармальна можа быць звязана з тылькнуць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
службі́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Разм. Той, хто старанна, рупліва адносіцца да сваіх службовых абавязкаў. Самі [дзед і бацька] былі акуратныя службісты, узнагароджаны медалямі і ордэнамі. Алешка. // Служачы. Ішоў, відаць, кандуктар або хто іншы з службістаў. Пестрак. // Разм. неадабр. Той, хто на выгляд стараецца, а на справе фармальна выконвае службовыя абавязкі. [Далін:] Узяць — хоць ротны наш: Муштроўшчык, ну смех чысты. Дзе трэба — ляжа лістам, Прыходзіць проста ў раж І чыніць ералаш, Каб спраўныя быць службістам. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перабі́тка ’старое рэчышча ракі’ (Скарбы). Фармальна — да пера- і біць (гл.), аднак цяжкасці выклікае семантыка: ’перабітая рака’ (?). Параўн. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)