шмарга́ць

‘цягаць, тузаць каго-небудзь, што-небудзь кароткімі, рэзкімі рухамі (шмаргаць хлопца); праводзіць па чым-небудзь, церці што-небудзь і чым-небудзь па чым-небудзь (шмаргаць рукой па носе); носам уцягваць паветра (шмаргаць носам)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. шмарга́ю шмарга́ем
2-я ас. шмарга́еш шмарга́еце
3-я ас. шмарга́е шмарга́юць
Прошлы час
м. шмарга́ў шмарга́лі
ж. шмарга́ла
н. шмарга́ла
Загадны лад
2-я ас. шмарга́й шмарга́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час шмарга́ючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

смы́каць, -аю, -аеш, -ае; незак. (разм.).

1. што. Выскубваць кудзелю пры прадзенні.

С. кудзелю.

2. каго-што. Тузаць за што-н.

С. за рукаў.

3. Скубці, шчыпаць што-н.

С. цыбулю з вянка.

|| аднакр. смы́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні.

|| зак. насмы́каць, -аю, -аеш, -ае; -аны.

|| наз. смы́канне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

зату́заць ​1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.

Замучыць, стаміць (каня), чэста тузаючы лейцамі. // Тузаючы, замарыць. Сябрукі, адбіраючы жорава, затузалі хлопца так, што ён самлеў. Брыль.

зату́заць ​2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

Пачаць тузаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Тармасі́ць ’тузаць, торгаць’, ’чапляцца’ (ТСБМ), ’трасці, тузаючы; цягаць, рваць’ (Нас.), ’трасці, тузаць’ (Ласт., Растарг.), ’торгаць за валасы або вуха’ (Варл.), ’растрасаць пражу пасля адпарвання’ (Жд. 2), тармасі́ць ’тармазіць’ (Гарэц.), тормосі́ті ’трасці’ (Вруб.), тармасі́ць, тармашы́ць ’торгаць’ (Некр. і Байк.), тармасну́ць ’трасануць’ (Юрч. Вытв.), тармса́ць ’тузаць, торгаць, трапаць’ (ТС); ст.-бел. тармоси́ти, тормоси́ти ’тармасіць’ (1597 г., КГС); сюды ж тармаса́ ’валтузня, важданіна, тармашэнне’ (Нар. словатв., Федар. 4), тармасава́цца ’валтузіцца’ (Яруш.; навагр., Шн. 2), укр. термо́сити, дыял. тормо́си́ти ’цягаць, тузаць, трэсці; хістаць’, тирмо́сити ’тармашыць’, рус. тормоши́ть ’тс’, польск. tarmosić, дыял. termosić ’тузаць, трасці; мяць, гнясці’, славац. trmosiť sa ’трэсціся, тузацца’, а таксама фармальна адрозныя без суф. ‑os‑, што інтэнсіфікуе дзеянне, укр. дыял. те́рмати ’тармашыць, тузаць, трасці’, чэш. trmácet ’мучыць, стамляць’, дыял. trmati ’тс’, славац. trmať ’вырываць, тармасіць, тузаць’. На падставе апошніх выводзіцца мажлівае прасл. *tr̥mati ’тузаць, рваць’, што з першаснага *tr̥m‑ < і.-е. *ter‑ з пашыральнікам ‑m‑ і значэннем ’церці’ (Борысь, 628). Мяркуюць, што можа быць аддалена роднасным да грэч. τρέμω ’трымчу, трасуся’, лац. tremo, ‑ere ’трымцець’, тахар. A träm ’тс’, тахар. B tremem ’трымценне, дрыжыкі’, алб. дыял. trem ’палохаюся’, літ. trìmti ’дрыжаць ад холаду’ (Фасмер, 4, 84; Махэк₂, 651; ЕСУМ, 5, 554).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тармашы́ць ’тузаць, трасці’ (Гарэц.), тармашы́ць ’тс’ (Бяльк.), сюды ж тармашэ́нне ’тузанне, торганне’ (ТСБМ). Параўн. рус. тормоши́ть ’тузаць, трасці’. Фанетычна змененае тармасіць (гл.) па аналогіі да формы 1‑й ас. адз. л. тармашу, польск. tormoszę і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тылыска́ць ‘тузаць, цягаць’, тыласну́ць ‘тузануць, пацягнуць рыўком’ (Бяльк.). Гл. таласкаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

То́рзаць ’торгаць, тузаць (пра боль)’ (ТС), ту́рзаць ’тс’, ты́рзаць ’тс’, торзуну́ты ’тузануць, таргануць’ (пін., Сл. Брэс.; стол., Нар. лекс.). Укр. дыял. то́рза́ти, то́рсати ’трэсці, рухаць, штурхаць, тузаць, торгаць’. Карэннае ‑о‑ пад уплывам лексемы торгаць 1 (гл.). У іншых славянскіх мовах te‑ < прасл. *tьrzati, у якім *‑z‑ развілася ў выніку 3‑й палаталізацыі (Сной у Бязлай, 4, 242; Сной₂, 790): рус. терза́ть ’раздзіраць’, ’мучыць’, укр. терза́ти ’тс’, ст.-слав. трьсати ’тузаць, ірваць, раздзіраць’, ц.-слав. трѣзати ’тс’, харв. tȑizati, серб. тр̏зати ’рваць, вырываць, тузаць’, ’кляваць’. Да і.-е. *ter‑g̑(h)‑ (Покарны, 1073; Міклашыч, 354; ЕСУМ, 5, 604). Генетычна блізкае да торгаць 1, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ле́дзьве, прысл.

1. Насілу, з вялікімі цяжкасцямі. Зноў [Лабановіча і Садовіча]апанавалі балаголы і пачалі тузаць. Ледзьве адбіліся ад іх. Колас.

2. Разм. Тое, што і ледзь (у 3 знач.). У нядзелю ледзьве не ўвесь дзень маладыя былі разам. Дубоўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дёргать несов.

1. (за что-л.) ту́заць, шмо́ргаць, то́ргаць; (тянуть) цягну́ць; (рвать) рваць;

дёргать за рука́в ту́заць (то́ргаць) за рука́ў;

дёргать кого́-л. за язы́к перен. цягну́ць каго́-не́будзь за язы́к;

2. (выдёргивать) рваць, вырыва́ць; (перья, сено, шерсть) ску́бці;

дёргать гво́зди рваць (вырыва́ць) цвікі́;

3. перен. ту́заць (каго); назаля́ць (каму), дакуча́ць, надакуча́ць (каму);

4. безл. (в судорожных, нервных подёргиваниях) ту́заць; калаці́ць; крыві́ць; ку́рчыць; (о боли) то́ргаць;

у меня́ дёргает па́лец у мяне́ то́ргае па́лец;

5. (носом) шмо́ргаць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ты́рзаць ‘тузаць, торгаць, шморгаць’ (лях., свісл., пін., Араш. і інш.), ‘тузаць, торгаць’, ‘кляваць (пра рыбу)’ (ТС), ‘выцягваць, выпростваць мокрую аснову пасля апрацоўкі яе зольнай вадой, лугам’ (ТС; лях., Сл. ПЗБ). Суадноснае з ту́рзаць (гл.), варыянтнасць асновы тлумачыцца экспрэсіўным характарам слова.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)