сухата́, -ы́, ДМ -хаце́, ж.
1. Адчуванне сухасці, адсутнасць вільготнасці (разм.).
С. ў роце.
2. Гарачая сухая пагода.
Цэлы май стаяла с.
3. перан. Клопат, турбота, туга (разм.).
На душы с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чатырохканто́вы, ‑ая, ‑ае.
З чатырма кантамі. Лейцы туга зашмаргнуліся на чатырохкантовай бэльцы. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падпя́ць, падапну, падапнеш, падапне; падапнём, падапняце; зак., каго-што.
Туга, тужэй падвязаць. Падпяць падсядзёлак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зашмаргну́цца, ‑не́цца; зак.
Зацягнуцца, сцягнуцца (пра вузел, пятлю). Лейцы туга зашмаргнуліся на чатырохкантовай бэльцы. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Таска́ ’туга’ (пух., Сл. ПЗБ), таскава́ць ’тужыць па кімсьці без надзеі ўбачыцца’ (Пятк. 2), тоскова́ць ’тужыць, нудзіцца’ (ТС), таскава́ць ’тужыць, сумаваць’ (Ласт.). Укр. то́ска́ ’туга, сум’, рус. тоска́ ’тс’, стараж.-рус. тъска ’туга, неспакой’, тоска ’тс’, польск. tęsknić ’вельмі хацець убачыць кагосьці, дасягнуць чагосьці’, ст.-польск. tesknąć ’смуткаваць’, чэш. tesknit ’тс’, славац. teskniť ’тс’. Прасл. *tъska ’туга, сум’ адпавядае і.-е. *tus‑/*teus‑ ’апаражняць, спусташаць’; формы з ‑n‑ вытворныя ад *tъsknъ ’сумны, тужлівы’. Індаеўрапейскімі адпаведнікамі лічаць літ. taučiù, taũsti ’тужыць’, tautà ’туга’ (Фасмер, 4, 88; ЕСУМ, 5, 609; Борысь, 632).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту-га́, туга́ ‘вокрык, якім адганяюць ваўка’ (круп., Нар. сл., Шат.): туга́ ваўка! ‘тс’ (мсцісл., З нар. сл.), туга́‑туга́ ‘тс’ (Мова Сен.). Складанае выклічнікавае выслоўе, у якім выклічнік ту 1 (гл.) мае шырокае эмацыянальнае значэнне, параўн. ату́, агату́ (Некр. і Байк.), звычайна з мэтай напалохаць, скіраваць увагу; паводле Германовіча (Междомет., 53), гэта прыслоўе ту 2 ‘тут’. Выклічнік га (гл.) адносіцца да т. зв. першасных інтэр’екцый, вядомых у розных індаеўрапейскіх мовах у якасці адгоннага ці пагоннага слова (Смаль-Стоцкі, Приміт., 26). Параўн. цюга (гл.), рус. дыл. ту́га ‘слова, якім адганяюць кароў’ (СРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пераці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак., каго-што.
1. Моцна сціснуць, здушыць, туга перавязаць, сцягнуць чым-н.
П. аорту.
2. Ціскам раздзяліць на часткі, расплюшчыць у якім-н. месцы.
П. змяю колам.
|| незак. пераціска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
меланхо́лія, ‑і, ж.
1. Сумны настрой, нуда, туга. На сэрца наплыла крыўда, якая ўсё часцей і часцей псавала [Шалюту] настрой, наводзіла на яго цяжкую непазбыўную меланхолію. Дуброўскі.
2. Псіхічнае расстройства, якому характэрны прыгнечаны стан, беспрычынныя страхі, недарэчныя ідэі.
•••
Чорная меланхолія — вельмі дрэнны настрой, туга, якая гняце бесперастанку.
[Ад грэч. mélas — чорны і cholē — жоўць.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
клак, ‑а, м.
Тое, што і пыж. Засыпаў [Дзед Талаш] у стрэльбу добрую порцыю пораху, туга забіў яго клакам. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тужлі́васць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць тужлівага. Тужлівасць спеваў.
2. Туга, нуда, журба. Тужлівасць і нуда запанавалі ў хатах. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)