астраля́бія, -і, мн. -і, -бій, ж.
Астранамічны і геадэзічны вугламерны інструмент, які выкарыстоўваўся раней для вызначэння становішча нябесных цел, пры здымцы планаў мясцовасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
папярэ́днічаць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ае; незак.
Адбываецца, здараецца раней за што-н., перад чым-н.
Як правіла, навальніцы папярэднічае вецер.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
экс-..., прыстаўка.
Утварае назоўнікі са знач. былы, які быў раней (у абазначэнні званняў, пасад), напр.: экс-міністр, экс-прэзідэнт, экс-рэкардсмен, экс-чэмпіён.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упе́рад.
1. прысл. У напрамку перад сабой, у напрамку паступальнага руху.
Зрабіць два крокі ў.
У., да новых перамог!
Рухаць навуку ў. (перан.). Крок у. (перан.: поспех у чым-н.).
2. прысл. Спярша, раней, раней за каго-, што-н.; некалі, даўней.
У. падумай, а потым гавары.
Ён управіўся з заданнем у. за мяне.
Тут у. было зусім па-іншаму.
3. прысл. У лік будучага, авансам.
Узяць грошы за месяц у.
4. прыназ. з Р. Раней за каго-н.
Не лезь у. бацькі ў пекла (прымаўка пра непатрэбную паспешлівасць).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пре́жде
1. нареч. (когда-то) не́калі; калі́сьці, калі́сь; (раньше) ране́й;
2. нареч. (сначала) спача́тку; (сперва) спярша́, перш;
3. предлог, уст. (до чего) да (чаго); (перед чем) пе́рад (чым);
пре́жде о́тпуска да адпачы́нку, пе́рад адпачы́нкам;
4. предлог (раньше) ране́й, перш;
пришёл пре́жде всех прыйшо́ў ране́й (перш) за ўсіх;
◊
пре́жде всего́ перш за ўсё, перш-на́перш;
пре́жде чем союз ране́й як (чым), перш як (чым);
пре́жде вре́мени ране́й ча́су.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заўча́сны, -ая, -ае.
Які адбыўся, наступіў раней належнага часу, тэрміну.
Заўчасная смерць.
Заўчасныя роды.
Хвалявацца яшчэ заўчасна (прысл.; яшчэ рана хвалявацца).
|| наз. заўча́снасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пія́стр, -а, мн. -ы, -аў, м.
Назва манеты ў Турцыі, Егіпце і некаторых іншых краінах, а раней і ў Іспаніі, Партугаліі і лаціна-амерыканскіх краінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адло́мак, -мка, мн. -мкі, -мкаў, м.
1. Адламаны кавалак чаго-н.; абломак.
А. касы.
2. перан. Рэшткі таго, што раней існавала.
А. старога свету (перан.: астатак).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напе́рад, прысл. і прыназ. з Д.
1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку руху.
Зрабіць крок н.
Глядзець н.
2. перан. У будучыню.
Жыццё кліча нас н.
3. прысл. Раней часу, раней за што-н. іншае (разм.).
Пахваліцца н.
4. прысл. Раней вызначанага тэрміну, авансам.
Узяць плату н.
5. у знач. выкл. Ужыв. як каманда рухацца ў напрамку перад сабой. «Н.!» — скамандаваў камбат.
6. прыназ. з Д. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве асобы ці прадмета, на лінію руху якіх ці ў напрамку перад якімі хто-, што-н. выходзіць, выбягае і пад.
Забегчы н. каму-небудзь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
быва́лы, -ая, -ае.
1. Які многа дзе бываў і многа бачыў, з вялікім жыццёвым вопытам.
Ён чалавек б.
2. Прывычны, які бываў ужо раней.
Справа гэта бывалая.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)