◎ Пло́ме ’полымя; гарачыня’ (Нас.), томя ’полымя’ (Сл. ПЗБ; Шатал.; Сцяшк. Сл.), ’тс’ (іўеў., Борай., ЛА, 2). З польск. płomień ’тс’, канчатак, як у прасл. *pol‑mę > полымя (гл.), магчыма, праз польск. ст.-мазав. płomię, якое ўжывалася ў мове т. зв. крэсавякаў (А. Рымша, Ю. Крашэўскі, Э. Ажэшка, В. Спасовіч і інш., гл. Банькоўскі, 2, 625).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пажыра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да пажэрці.
2. перан. Знішчаць, спальваючы (пра полымя, агонь). Полымя.. загуляе па саламяных хрыбтах будынкаў, нібы прагны бязлітасны звер, пажыраючы іх. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усхапі́цца, -хаплю́ся, -хо́пішся, -хо́піцца; зак.
1. Хуткім рухам падняцца з месца.
У. з крэсла.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Хутка і нечакана пачацца.
Пасля адлігі ўсхапіўся мароз.
Усхапілася полымя.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нечакана ўтварыцца, з’явіцца (пра мазалі, прышчы і пад.).
Усхапіліся крывавыя мазалі.
|| незак. усхо́плівацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ліза́ць, ліжу́, лі́жаш, лі́жа; ліжы́; лі́заны; незак., каго-што.
1. Праводзіць языком па чым-н.
Л. талерку.
2. Падбіраючы языком есці, піць.
Кот лізаў разлітае на стале малако.
3. перан. Дакранацца, пакрываць, абдаваць сабой (пра хвалі, полымя і пад.).
Хвалі ліжуць пясок.
|| аднакр. лізну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. ліза́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ляге́нне ’вантробы’ (Мсцісл., Полымя, 1987, 7). Да лёгкі, лёганёўе (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пло́мень, томяць ’полымя’ (Нас.; смарг., ЛА, 4). Яшчэ ст.-бел. пламень, пломянь, якія са ст.-польск. płomień (Булыка, Лекс. запазыч.; Мацкевіч, Сл. ПЗБ, 4, 14), якое з прасл. *polтуу Р.скл. роітепе (< позняе і.-е. *pol‑men) > бел. полымя (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыга́снуць, ‑не; зак.
Разм. Паслабець, зменшыцца (пра полымя, святло і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пла́ме ’полымя, агонь’ (Нас.), плетё ’тс’ (карэліц., Шатал.), пламя ’тс’ (ЛА, 4); рус. дыял. плете ’тс’. З ц.-слав. пламя ’тс’, бел. народная форма — полымя (гл.). Аб мене ’а > ’е гл. Карскі, 1, 104– 111. Сюды ж плеш ем ’агнём’, ’ярка’, ’гнеўна, люта, раз’юшанай (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Неўвіру́тны ’несусветны’ (Макарэвіч, Полымя, 1980, 8), ’няўлоўны, хітры, ло, ўкі’ (Яўс.). Гл. невірутны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паламя́нка ’спечаная булка’ (Сл. Брэс.), палымянка ’блін’ (Мат. Гом.). Да полымя. Параўн. падпалонік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)