Прару́ха ’правал, падзенне’, (перан.) ’пагрэшнасць’; толькі ў прымаўцы: і на старуху бываіць праруха (Нас.). Аналагічна ў рус. мове: и на старуху бывает проруха. Адваротны дэрыват ад *праpyшыць з узнаўленнем першапачатковага зычнага ‑х‑. Гл. рух, рушыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узды́м, -у, м.
1. гл. узняцца, узняць.
2. перан. Развіццё, рух наперад.
У. навукі.
3. перан. Натхненне, прыліў энергіі.
Творчы ў.
Працаваць з уздымам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Плыўсці́ (перан.) ’каласіцца’ (швянч., Сл. ПЗБ). Рэгіяналізм. Да плысці, плыць (гл.). Устаўное ‑ў⇉рэфлекс ‑в‑ у метафарычным выплы‑в‑aifb ’паяўляцца (пра колас)’. Паводле Грынавяцкене (LKK, 30), калькуе ліг. plaukėją (rugiai) ’каласіцца (жыта)’, параўн. plaukti ’плыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́ля ‘калчан, похва для стрэл’ (Ласт.), сюды ж, магчыма, перан. ту́ля ‘асоба, апранутая ў тоўстае, цёплае адзенне, выглядае непаваротлівай’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.). Да тул 2 адносна семантыкі параўн. рэз’ян. tȗlast ‘у форме трубы, пусты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мо́ўчкі, прысл.
1. Нічога не гаворачы.
Сядзець м.
2. перан. Не пратэстуючы, пакорліва, маўкліва.
М. перанесці абразу.
3. перан. Паціху, тайком.
М. сядзець у засадзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шквал, -у, м.
1. Раптоўны моцны парыў ветру, які суправаджаецца звычайна навальнічным ліўнем.
Наляцеў ш.
Ш. смеху (перан.).
2. перан. Моцная масіраваная стральба.
Ш. агню.
|| прым. шква́льны, -ая, -ае і шква́лісты, -ая, -ае.
Шквальны (шквалісты) вецер.
Шквальны агонь кулямётаў.
Шквальныя апладысменты (перан.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Прыві́ля ’недамаганне’ (маст., Хромч., дыс.). Няясна. Магчыма, звязана, з вілі́ць ’зварочваць з прамога шляху, зварочваць убок’; перан. ’крывіць душой’ (гл.) з семантычным зрухам, апошняе Карскі (Труды, 394) звязваў з літ. vylióti ’падманваць, заманьваць, спакушаць’, vỹlius ’падман, хлусня’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адло́мак, -мка, мн. -мкі, -мкаў, м.
1. Адламаны кавалак чаго-н.; абломак.
А. касы.
2. перан. Рэшткі таго, што раней існавала.
А. старога свету (перан.: астатак).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наця́гнуты, -ая, -ае.
1. гл. нацягнуць.
2. перан. Які знаходзіцца ў стане напружання.
Нацягнутыя нервы.
3. перан. Пазбаўлены натуральнасці, недружалюбны.
Нацягнутыя адносіны.
|| наз. наця́гнутасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
немата́, -ы́, ДМ -маце́, ж.
1. Адсутнасць дару мовы.
Прыроджаная н.
2. перан. Нямая цішыня.
Вячэрняя н.
3. перан. Бяспраўе, прыгнечанасць.
Векавая н. і адсталасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)