Сако́лле ’аддаленыя глухія месцы навокал’ (Яшк.). Ад кораня ‑кол‑ (гл. аколіца, наваколле) з прыст. са‑, тыповай для магілёўскіх гаворак, і суф. зборнасці ‑ле.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́калле ’ўсё, што ёсць навакол’ (Яўс.). Відаць, з *яа- окол‑ье, гл. вокал, навокал, са сцягнутым двайным а (другое, у выніку акання з о).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наўсця́ж, прысл. і прыназ. (разм.).
1. прысл. Ва ўсю даўжыню чаго-н.
Н. кладуцца пракосы.
2. прысл. Ва ўсіх напрамках, навокал.
Н. праляглі дарогі.
3. прыназ. з Р. Ужыв. пры ўказанні на прадмет, уздоўж якога што-н. размяшчаецца, рухаецца.
Ісці н. дарогі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
агляну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Паглядзець, павярнуўшы галаву назад; азірнуцца.
Хлопец ні разу не аглянуўся.
2. Паглядзець вакол сябе.
А. навокал.
А. на мінулыя вякі (перан.).
|| незак. агля́двацца, -аюся, -аешся, -аецца і агляда́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. агля́дка, -і, ДМ -дцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
навако́ла,
1. прысл. Тое, што і навокал (у 1 знач.). Абляцела рэха долы, Плач разнесла навакола. Калачынскі.
2. прыназ. з Р. Тое, што і навокал (у 3 знач.). Навакола агню стаяць і сядзяць людзі ў вайсковай адзежы. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зно́ўку, прысл.
Тое, што і зноў. Атака ворага адбіта, І ўсё навокал зноўку ажыло. Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падпа́свіч, ‑а, м.
Абл. Падпасак. Каля скацінкі падпасвіч з жалейкаю Ходзіць навокал ды йграе сабе. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агрэ́бці, аграбу́, аграбе́ш, аграбе́; аграбём, аграбяце́, аграбу́ць; агро́б, агро́бла; аграбі́; агрэ́бены; зак., што.
1. Тое, што і абгрэбці.
А. стог сена.
2. Згрэбці ўсё навокал, падбіраючы (разм.).
А. ўчасткі.
3. перан. Атрымаць, здабыць, захапіць што-н. у вялікай колькасці (разм.).
А. вялікую прэмію.
|| незак. аграба́ць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. аграба́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́галець, ‑ее; зак.
Стаць пустым, голым. Мне здалося, што адразу, як.. [Марылька] пабегла, усё навокал выгалела, апусцела. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзядо́ўнік, ‑у, м.
Каліўе, зараснік дзядоў 2. Навокал буяла крапіва, рос дзядоўнік, лопух, цвіў мак-самасей. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)