высокаарганізава́ны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае высокую арганізацыю, высокае развіццё; дасканалы. Высокаарганізаваная матэрыя.

2. Які ўмее добра арганізаваць сваю работу, наладзіць самадысцыпліну; дзелавіты, свядомы. Высокаарганізаваная асоба.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Кісяя́ ’паркаль’, рус. кисея, якое, магчыма, з тур. käsi ’раскроеная матэрыя’ (Фасмер, 2, 239).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кізе́ль ’палатняны халат’ (Анім.). Няясна. Магчыма, запазычанне з цюрк. моў. Параўн. тур. käsi ’раскроеная матэрыя’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вещество́ ср. рэ́чыва, -ва ср.; (материя) матэ́рыя, -рыі ж.;

взры́вчатое вещество́ выбухо́вае рэ́чыва;

обме́н веще́ств абме́н рэ́чываў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мя́цца несов.

1. мя́ться;

гэ́та матэ́рыя мне́цца — э́та мате́рия мнётся;

2. см. це́рціся 2, 4

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Матэры́ял, матэрʼя́л, мацерʼя́л ’матэрыял, матэрыя’ (смарг., брасл., Сл. ПЗБ; Яруш., ТСБМ), матарыя́л ’цяслярскі будаўнічы матэрыял’ (Шат.); ст.-бел. материальный (материялный, матерыялный), ’матэрыяльны’ (пач. XVII ст.) запазычана са ст.-польск. materyjalny, якое з с.-лац. materialus < лац. māteriālis < māteria > матэрыя (гл.) (Булыка, Лекс. запазыч., 195). Форма мацерʼя́л з рус. мовы, як і матэрыялізм (Крукоўскі, Уплыў, 81).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сусве́т, -у, М -све́це, м.

1. (С вялікае). Увесь свет, бясконцы ў часе і прасторы, разнастайны па формах, якія прымае матэрыя ў працэсе свайго развіцця.

Разгадаць тайны Сусвету.

2. Зямны шар, Зямля з усім, што існуе на ёй.

Аб’ехаць увесь с.

|| прым. сусве́тны, -ая, -ае (да 2 знач.).

Сусветная прастора.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Матэрська ’гной (са скулы)’ (паст., Сл. ПЗБ). З ⁺матэры(й)ско, якое ўтворана пры дапамозе аўгментатыўнага суфікса ‑іск‑о ад матэрыя (гл.) < польск. materia ’гной’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

каля́ны, ‑ая, ‑ае.

Цвёрды, грубы навобмацак; лубяны, нягнуткі. Каляная матэрыя. Каляны кажух. □ Пакрысе набрыньвалі вільгаццю і цяжэлі каляныя шынялі. Быкаў. // Жорсткі, калючы. Хмарынкі на небе ператвараліся ў хмары і сыпалі дажджом і калянымі крупінкамі снегу. Хадкевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вініл і вытворныя вініліт, вінілхларыд і шэраг іншых хімічных злучэнняў. Запазычана з ням. Vinyl < лац. vinum ’віно’ + грэч. ὕλη ’матэрыя, аснова’ (праз рускую мову, рус. винил і інш.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)