Вао́даль ’удалечыні’ (Нас.). Прэфіксальнае ўтварэнне ад прыслоўя *о́даль (< даль); параўн. рус. поодаль.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Су́здалі ’здалёк’ (Нас.). З су-, з‑ і наз. даль (гл.) у Р. скл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дазо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да дазору, прызначаны для дазору. Дазорная служба. Дазорная вышка. Дазорны атрад.
2. у знач. наз. дазо́рны, ‑ага, м. Тое, што і дазорац (у 2 знач.). Драмалі партызаны, то лежачы па адным, то па некалькі чалавек разам, а наперадзе бязгучна хадзілі ўздоўж рэчкі дазорныя. Галавач. Глядзі, дазорны, пільнымі вачыма, Даль аглядай трывожную як след. Зарыцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пагало́ска, ‑і, ДМ ‑лосцы; Р мн. ‑сак; ж.
1. Чуткі, размовы, якія перадаюцца. Пагалоска пра злоўленае ваўчанё хутка абляцела ўвесь калгас. Якімовіч. І пайшла па гарадах і вёсках пагалоска пра подзвіг Тараса, які аддаў сваё жыццё, каб жыла Радзіма. Гурскі.
2. Моцныя гукі, якія выклікаюць адгалосак; рэха. У гаі пагалоска неслася, будзіла загуменне, адгукалася даль. Каваль. Роў .. [мядзведзя] пракаціўся кароткімі пагалоскамі. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́льмавы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да пальмы, пальмаў. Пальмавы ліст. // Які складаецца з пальмаў (пра лес, парк і пад.). Цяпер і я сяджу у пальмавых алеях, Гляджу у даль і слухаю прыбой. Гурло. // Які зроблены, атрыманы з пальмы, яе пладоў. Пальмавы цукар. Пальмавае віно.
2. у знач. наз. па́льмавыя, ‑ых. Сямейства аднадольных раслін, якія растуць у тропіках і субтропіках.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паўста́нец ’бунтаўшчык’ (Нас., Шат.; шальч., Сл. ПЗБ). З польск. powstaniec ’тс’ (Даль, 3, 374). Гл. паўстаць 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Вяце́льнік, веце́льнік ’галінкі вярбы’ (КСТ). Рус. дыял. ветельник ’тс’ (Даль). Ад ветла (*ветельны?), форма з аднаўленнем е па аналогіі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
З’ю́дзіць ’успудзіць, сагнаць з месца, падбухторыць’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. съюта́жить, съюртить ’сагнаць, ссыпаць у кучу’ (Даль). Гл. юдзіць ’зводзіць; павучаць, падказваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лабагрэ́йка ’жняярка з ручным скідваннем’ (КТС, БРС). Да лоб 1 і грэць з рус. лобогре́йка/чубогре́йка (Даль). Параўн. таксама ўкр. лобогрійка ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэме́ха ’грубае самаробнае палатно, зрэб’е’ (ТС). Рус. ре́мох, ремо́ха ’ануча’, ремошина, ремушка ’ануча; лахманы’. Ад рэмень (Даль, 3, 1676) з экспрэсіўнай суфіксацыяй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)