разго́нны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да разгону (у 1 знач.).
2. Тое, што і разгоністы (у 1, 2 знач.). Шырокімі, разгоннымі хвалямі коціцца .. вецер. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хму́рна,
1. Прысл. да хмурны.
2. безас. у знач. вык. Пра наяўнасць хмар; воблачна. Было хмурна, дзьмуў халодны вецер. Колас. Было хмурна: ні месяца, ні зоркі. Калюга.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шабуршэ́ць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; незак.
Разм. Шамацець, шастаць. За дзвярыма хлюпаў дождж, вольны вецер шабуршэў саламянымі стрэхамі. Лынькоў. [Міхась] ішоў па ржэўніку, і ржэўнік шабуршэў пад нагамі. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зефі́р ’лёгкі ветрык’, ’гатунак тканіны’, ’гатунак цукеркі’. Рус. зефи́р, укр. зефі́р ’тс’. Ст.-рус. зефиръ ’вецер’ (з XII ст.) з грэч. ζέφυρος ’заходні вецер’. Націск у рус. з франц. zephir (< лац. zephyrus < грэч.) з канца XVIII — пачатку XIX ст. (Булахоўскі, РЯШ, 1954, 4, 12; Шанскі, 2, З, 91). Такі ж націск у першай бел. фіксацыі ў «Энеідзе навыварат»: зяхві́р (Шакун, Труды яз., 109). Фасмер, 2, 96; Гіст. лекс., 126; Блок–Вартбург, 673. Значэнне ’лёгкая тканіна’ (< ’адзенне’), верагодна, з зах.-еўрап. моў у XIX ст. у рус. > бел. Відаць, не раней і назва цукеркі. Абодва пераносы паводле лёгкасці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віскуцень ’пранізлівы вецер’ (КТС, А. Кулакоўскі, М. Лобан), укр. вискотня́ ’пранізлівы крык, віск’, ви́скоцень ’лён, паспелыя галоўкі якога трэскаюцца, і насенне выпадае’; ’званочак’. Відавочна, паходзіць ад *віскот < прасл. viskotъ (параўн. чэш., славац. výskot) і суф. ‑enь. Да віск (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пі́ўзынэ ’тоўстыя галіны ці маладыя ствалы дрэў, звязаныя разам і пакладзеныя на верх стога’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамлю піўзэ, півзыпцэ, пізыпне ’дручкі, прывязаныя да саламянай страхі, каб вецер не разносіў салому’ (Шушк.; лін., кобр., Сл. Брэс.). Гл. поўзіна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
калыха́ць, -лышу́, -лы́шаш, -лы́ша; -лышы́; незак.
1. каго-што. Злёгку мерна рухаць зверху ўніз ці з боку ў бок; гайдаць, хістаць.
Вецер калыхаў галінку.
Вагон калыхала (безас.) на паваротах.
2. каго (што). Гайдаючы калыску, спяваючы калыханку, усыпляць (дзіця).
К. дзіця.
3. чым. Рабіць чым-н. павольныя, мерныя рухі.
К. нагой.
|| аднакр. калыхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. калыха́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хіста́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго-што. Ківаць з боку ў бок.
Вецер хістае яліны.
2. чым. Рабіць хістальныя рухі чым-н.
Х. слуп.
3. перан., што. Рабіць няўстойлівым, падрываць.
Гэта хістала яго аўтарытэт.
|| аднакр. хісну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. хіста́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
|| прым. хіста́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ветравал ’сапсаваныя дрэвы’ (Інстр. III), ’дрэвы, паваленыя ветрам’ (КТС). Запазычана з рус. мовы; параўн. ветравал ’павалены ветрам лес’. Серб.-харв. ветроваљ(а) ’сінегаловік, Eryngium campestre’, балг. ветровал ’тс’ утварыліся аналагічна (з асноў вецер‑ і вал‑іць), але незалежна ад паўголае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ве́тры і вятры́ ’нячысцікі’; ’віхры’, рус. маск. ве́тер ’нячыстая сіла’, польск. wiatr, wiater ’персаніфікацыя ветру ў народных паданнях’. Мн. л. да вецер (гл.) з захаваннем старажытнай семантыкі — абагульненая назва нячысцікаў, матываваная разбуральнай сілай ветру, а таксама яго здольнасцю «прыносіць» розныя хваробы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)