Verbum

но́та¹, -ы, мн. -ы, нот, ж.

1. Умоўны графічны знак для запісу гукаў музыкі, а таксама гэты гук.

Высокая н.

Гучная н.

2. толькі мн. Тэкст музычнага твора ў нотным запісе.

Іграць па нотах.

3. перан. Тон, інтанацыя мовы, якія выражаюць якое-н. пачуццё.

Н. незадаволенасці ў голасе.

◊

Як па нотах — без цяжкасцей, вельмі лёгка.

|| памянш. но́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. но́тны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

пабо́чны, -ая, -ае.

1. Які існуе побач з галоўным, асноўным, другарадным.

П. тыпаж у п’есе.

2. Не свой, які не належыць да дадзенага грамадства, установы, сям’і і пад.

Пабочным (наз.) уваход забаронены.

3. Які не мае непасрэдных адносін да чаго-н.

Пабочныя меркаванні.

4. Народжаны без шлюбу (уст.).

П. сын.

○

Пабочнае слова або пабочны сказ — у граматыцы: інтанацыйна адасобленае слова ці сказ унутры другога сказа, якія выражаюць розныя віды адносін таго, хто гаворыць, да таго, пра што ён гаворыць.

павярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак.

1. каго-што. Варочаючы, змяніць становішча каго-, чаго-н.

П. ключ.

П. хворага на бок.

2. каго-што і без дап. Змяніць напрамак, шлях руху.

П. з вуліцы ў завулак.

П. каня назад.

Дарога павярнула ў лес.

3. перан., што. Даць чаму-н. іншы напрамак, развіццё.

П. гаворку на іншы лад.

П. справу па-свойму.

|| незак. паваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. паваро́т, -у, М -ро́це, мн. -ы, -аў, м.

навярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак.

1. каго-што чым. Палажыць што-н. цяжкае паверх чаго-н.

Н. каменем.

2. чаго. Налажыць, накідаць многа чаго-н.; наваліць.

Н. зямлі.

3. пераважна безас., чаго. Намесці, нагнаць у вялікай колькасці.

Навярнула гурбы снегу.

4. што. Нахіліць у які-н. бок.

Н. цэбар.

5. чаго і без дап. Нагаварыць на каго-н. няпраўды; наплесці (разм.).

Н. на чалавека немаведама чаго.

|| незак. наваро́чваць, -аю, -аеш, -ае (да 1, 2 і 4 знач.).

ры́цар, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. У сярэдневяковай Еўропе: феадал, які належаў да ваенна-землеўладальніцкага саслоўя, а таксама цяжкаўзброены воін, які знаходзіўся ў васальнай залежнасці ад свайго сюзерэна.

Р. журботнага вобраза (пра Дон-Кіхота, героя рамана Сервантэса). Р. без страху і дакору (перан.: пра смелага, ва ўсім бездакорнага чалавека; высок.). Р. плашча і кінжала (перан.: тайны грабежнік і забойца; кніжн.).

2. перан. Самаадданы, высакародны чалавек (высок.).

Р. рэвалюцыі.

|| прым. ры́царскі, -ая, -ае.

Рыцарскія даспехі.

Р. ўчынак.

замкну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.

1. Зачыніцца (пра замок) або зачыніцца на замок, ключ.

Замок замкнуўся.

З. ў пакоі.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Злучыцца канцамі.

Ланцуг электраправодкі замкнуўся.

Круг замкнуўся (перан.: усё вытлумачылася, стала на свае месцы).

3. перан., у што, у чым і без дап. Адасобіцца, перастаўшы мець зносіны з іншымі.

З. ў сабе.

З. ў сваёй праблеме.

|| незак. замыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; наз. замыка́нне, -я, н.

Кароткае з. (спец.).

збі́цца¹, саб’ю́ся, саб’е́шся, саб’е́цца; саб’ёмся, саб’яце́ся, саб’ю́цца; збіўся, збілася; збі́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Ссунуцца з патрэбнага месца.

Шапка збілася набок.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаптацца, скрывіцца.

Абцасы збіліся.

3. з чаго і без дап. Адхіліцца ад правільнага шляху, ад правільнага ходу думкі; памыліцца.

З. з дарогі.

З. ў паказаннях (дапусціць супярэчнасць). З. пры лічэнні.

◊

Збіцца з ног (разм.) — вельмі стаміцца ад беганіны, клопатаў.

|| незак. збіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

капа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.

1. у чым. Рыцца, капаючы.

К. ў градках.

К. ў пяску.

2. перан., у чым. Залішне старанна, дэталёва аналізаваць, абдумваць што-н., унікаць у што-н.

К. ў душы.

3. з чым і без дап. Марудзіць, павольна рабіць якую-н. справу.

К. з перакладваннем кніг.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Паддавацца капанню.

Пасля дажджу зямля лягчэй капаецца.

|| зак. закапа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 3 знач.).

|| наз. капа́нне, -я, н.

тармазі́ць, -мажу́, -мо́зіш, -мо́зіць; -мо́жаны; незак., што.

1. таксама без дап. Запавольваць або спыняць рух чаго-н. (звычайна пры дапамозе тормаза).

Т. трактар.

Машына хутка тармозіць.

2. перан. Стрымліваць рух чаго-н.; затрымліваць развіццё чаго-н.

Т. работу.

Т. будаўніцтва школы.

3. перан. Аслабляць, спыняць праяўленне чаго-н. (спец.).

Т. рэфлексы.

|| зак. затармазі́ць, -мажу́, -мо́зіш, -мо́зіць; -мо́жаны.

|| аднакр. тармазну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 і 2 знач.; разм.).

|| наз. тармажэ́нне, -я, н.