нешу́точный
1. неабы́які́; (серьёзный) сур’ёзны; (немаловажный) немалава́жны;
это нешу́точные слова́ гэ́та неабы́які́я сло́вы;
нешу́точная боле́знь сур’ёзная хваро́ба; безл., в знач. сказ., переводится чаще выражениями: не на жарт; (гэ́та) не жа́рты (не жа́ртачкі);
боле́знь у него́ нешу́точная хваро́ба ў яго́ не на жарт;
это нешу́точное де́ло гэ́та не жа́рты (не жа́ртачкі);
2. (нешутливый) нежартаўлі́вы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́скрабціся сов., прост. вы́карабкаться; вы́путаться;
так прыці́снула хваро́ба, што ледзь ~бся — так одоле́ла хворь, что едва́ вы́карабкался;
насі́лу з даўго́ў ~бся — едва́ из долго́в вы́путался
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вадзянікі́ ’стан непрытомнасці’ (Касп.). Звязана з вадзяні́к ’дух, які жыве ў вадзе або ў лесе’: перанос назвы духа на стан чалавека. Параўн. кадук ’злы дух’ і кадук ’эпілепсія, падучая хвароба’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ламавіца ’хвароба’ (паўн.-зах., КЭС). Да ламіць, ламаць. Утворана, як і іншыя назвы хвароб: трасавіца, зяба‑ віцы, пухлявіца, жаўтавіца і г. д. Аб суф. ‑авіца гл. Сцяцко (Афікс. наз., 82).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Радыкулі́т ’хвароба карэньчыкаў спінамазгавых нерваў’ (ТСБМ), радзікулі́т, радукулі́т ’тс’ (Сл. ПЗБ). Ад лац. radicula ’карэньчык’, новалац. radiculitis. Запазычана праз пасрэдніцтва рускай мовы ў пачатку XX ст., параўн. рус. радикули́т ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перало́гі ’эпілепсія’ (жыт., Арх. ГУ), перэло́га, перэло́гі ’ліхаманка’ (часцей у праклёнах), пераложаны ’хворы на ліхаманку’ (ТС), перэло́гі ’хвароба на жывот у коней і буйной рагатай жывёлы’ (мазыр., З нар. сл.), ’рожа ў свіней’ (стол., ЛА, 1), пэрэло́гі ’хвароба свойскай жывёлы’ (Сл. Брэс.), ’курч, сутарга’ (Нар. лекс.), пералога ’нягоднік’, пераложны ’нядобры; прыпадачны’ (жыт., Арх. ГУ; Мат. Гом.); пераляга́ць: пераляга́е ’шкодзіць’, параўн. у фразе: лішняе, можа, зʼеў, дак яму і пералягло́. Укр. перело́ги ’курчы, сутаргі ў скаціны’; рус. перело́ги ’запор у дзяцей; болі ў жываце (у жывёлаў)’, ’хвароба жывёл, калі перастаюць хадзіць заднія ногі’, ст.-слав. прѣлогъ ’дызентэрыя’. Прасл. *per‑logъ, Да пера- і ляжа́ць (гл.), параўн. даляга́ць ’балець, турбаваць, шкодзіць’ (гл.). Сюды, відаць, каш.-славін. parłąga ’назойлівасць, дакучлівасць’, вытв. parłąžëc są ’надаядаць, прыставаць’, што да *legti (Варбат, Слав. языкозн. IX, 66–67).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзяці́нец 1, ‑нца, м.
Цэнтральная ўмацаваная частка горада ў Старажытнай Русі; крэмль. Копысь — гэта «драўляны горад Мсціслаўскага ваяводства, абнесены сцяной з вежамі і ўмацаваны драўляным дзяцінцам, размешчаным пасярэдзіне высокага ўзгорка». «Полымя».
дзяці́нец 2, ‑нцу, м.
Хвароба маленькіх дзяцей, якая праяўляецца ў перыядычных прыпадках з сутаргамі і стратай прытомнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падве́й 1, ‑ю, м.
Шматгадовая балотная травяністая расліна сямейства асаковых, насенне якой мае доўгія бліскучыя белыя валасні.
падве́й 2, ‑ю, м.
1. У старажытнай міфалогіі беларусаў — злы дух, які круціцца ў віхры, прыносіць разбурэнні і незвычайныя хваробы.
2. Уст. Хвароба, якая здараецца, калі прахопіць скразняком; параліч. У хворай падвей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прабудзі́ць, ‑буджу, ‑будзіш, ‑будзіць; зак.
1. каго-што. Прымусіць прачнуцца каго‑н. // перан. Выклікаць да актыўнай дзейнасці.
2. перан., што. Выклікаць, узбудзіць (пачуццё, паданне і пад.). [Дзядзька:] — Хвароба Ніны нібы прабудзіла ва мне, .. сабрала ў адно ўсю любоў да дзяцей. Брыль.
3. каго. Будзіць (у 1 знач.) некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усту́пка, ‑і, ДМ ‑пцы; Р мн. ‑пак; ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. уступіць 2 (у 1, 2 знач.).
2. Паслабленне, скідка ў сувязі з якімі‑н. абставінамі. Зрабіць уступку традыцыі. □ Бязлітасная хвароба зрабіла .. [К. Чорнаму] скупую ўступку. Ненадоўга адтэрмінавала трагічную развязку. Вітка.
3. Скідка з назначанай цаны. Прадаць з уступкай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)