Сця́га ’нізіна са сцёкам’ (ТС), сця́гліна ’дол, упадзіна, лагчына’ (паст., Сл. ПЗБ); да сцягнуць < цягнуць, г. зн. месца, якое сцягвае ваду або якое цягнецца на пэўную адлегласць.
Сцяга́ ’сцежка’ (Ласт., Рам. 8–9, Касп.; рас., Шатал.), ’дарога, шлях’ (Сл. ПЗБ), сціга́ ’тс’: за гумном ідзець сціга, вы той сцягой ідзіці (рас., ЛА, 4), ’троп’: сцегі́ ваўчыныя (брасл., Сл. ПЗБ). Параўн. рус. дыял. стега́ ’сцежка’. Прасл. *stьga, звязанае чаргаваннем галосных са сцігаць (гл.), параўн. роднасныя лат. stiga ’сцежка, пешаходная дарожка’, ст.-в.-ням. stëg ’тс’, з іншай ступенню вакалізма гоц. staiga ’дарога’, ст.-в.-ням. steiga, алб. shtek ’сцежка, праход’, што да і.-е. *steigh‑ ’крочыць, падымацца’ (Фасмер, 3, 752; Скок, 3, 331; Глухак, 583). Гл. таксама сцежка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пескава́тка ’пясчанае поле’ (паст., ЛА, 2), ’зямля з пясчаным грунтам’ (ваўк., Сл. рэг. лекс.). Укр. (зах.) пісковатиця, рус. песковатка ’пясчаная зямля, дарога’. Ад прасл. паўн. *peskovatь (параўн. бел. пескаваты, укр. пісковатгш, піскуватий, паўд.-рус. пескаватый, польск. piaskowaty, н.-луж. peskowaty ’пясчаны’), якое з *peskovb‑jь < *рёяъкъ > пясок (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́сцень (про́сцинь) ’некалькі звітых і звязаных разам ніткамі ручаяк (верацён з пражай) на адным доўгім верацяне’ (Нік. Очерки). З ⁺простьнь ад просты, паводле Трубачова (Ремесл. терм., 101), другаснае ў ролі тэкстыльнага тэрміна, параўн. прасце́нь ’прамая (простая) дарога’, про́снік ’вялікае верацяно, на якое зматваюць пражу з малых верацён’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раста́нкі мн. л. ’разыход, расстанне’ (Байк. і Некр.). Параўн. з рус. ро́зста́ни ’развітанне’ і ’пачастунак, перад доўгім развітаннем’, а таксама ’развілка дарог’. Сцвярджаецца (Даль₃, 1564), што таго, хто адпраўляўся ў дарогу, традыцыйна праводзілі да скрыжавання і развітваліся там. Адсюль растайна дарога (гл. расстайны), дзе трэба расстацца. Гл. расстанне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
туда́ нареч. туды́;
туда́ и обра́тно туды́ і наза́д;
ни туда́ ни сюда́ ні туды́ ні сюды́;
туда́ же такса́ма;
туда́ ему́ и доро́га туды́ яму́ і даро́га.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пазна́чыцца, ‑чыцца; зак.
1. Прыкметна змяніцца. [Марынчук:] — Нешта не разбяруся, — еў я той хлеб ці не еў? Нічога не пазначылася. С. Александровіч.
2. Зрабіцца бачным; зрабіцца прыкметным. Маршчыны пазначыліся. □ Наўкол палыхалі пажары, а ў лесе скрозь усю ноч было цёмна, і толькі пад ранне патроху пазначылася пад нагамі дарога. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасерабры́цца, ‑рыцца; зак.
Зрабіцца серабрыстым, набыць серабрысты колер. І раніцай дарога, добра ўмытая, Пасерабрылася, у асфальце чыстым Адбіла сонца з яснымі блакітамі, Паркан гародчыкаў і лес расісты. Калачынскі. Вядома, толькі я мог па старой памяці называць яго Лёнькам: у ляснічага прыкметна пасерабрыліся скроні, глыбокія маршчыны перасеклі лоб. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раствары́цца, ‑творыцца; зак.
Утварыць у злучэнні з вадкасцю аднародную сумесь. Цукар растварыўся ў вадзе. // Спец. Утварыць раствор, змяшаўшыся з якім‑н. рэчывам. // перан. Згубіцца сярод каго‑, чаго‑н. Дарога даўно растварылася ў густым травастоі. Беразняк. Як лёгка патануць у натоўпе, растварыцца ў стракатым мільганні капелюшоў, каўняроў, .. паліто! Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трыпу́цень ‘голуб-вяхір, Palumbus torquatus’ (Мядзв.). Параўн. укр. три́путень, три́потень, а таксама при́путень ‘голуб Columba palumbus L.’, рус. припутень ‘тс’. Ад пры ‘каля’ і пуць ‘шлях, дарога’ — гэта птушка часта водзіцца ля дарог, назва ўтворана аналагічна да ўкр. поруче́йник, побере́жниця, підʼя́лівчак, подборозня́ і інш. (Булахоўскі, Вибр. пр., 3, 227–228).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
змары́ць сов.
1. утоми́ть, истоми́ть; умори́ть; изму́чить;
далёкая даро́га ~ры́ла яго́ — далёкая доро́га утоми́ла (истоми́ла, умори́ла, изму́чила) его́;
2. одоле́ть; смори́ть;
~ры́ў сон — одоле́л (смори́л) сон;
~ры́ла спёка — смори́ла жара́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)