свяці́льня, ‑і, ж.
1. Асвятляльная прылада ў выглядзе невялікай бляшанай лямпы, лампады, у якую наліваецца масла, тлушч і пад. Замест электрычнасць Сіта, іхняя [Івана і Аляксея] перакладчыца, прынесла медную свяцільню. Б. Стральцоў. // Высокая падстаўка для асвятляльных прылад, свечак. — Толькі ў мяне Машэка жыве, — заўважыў Купала, — у звычайнай бярлозе ў лясным гушчары, а ў вас там — цэлы падземны палац, з дыванамі ды свяцільнямі. Рамановіч. / у паэт. ужыв. Не, сэрца не каменьчык, Абросшы мохам, цвіллю, Яно — нібы агеньчык, Яно — мая свяцільня. Матэвушаў.
2. Вялікая асвятляльная прылада, а таксама арматура да яе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Капа́ч ’прылада, якой капаюць зямлю, выкопваюць караняплоды’ (ТСБМ, Гарэц., Мал.; КЭС, лаг.; брасл., барыс., Сл. паўн.-зах.), капа́чык ’тс’ (Сцяшк.), ’прылада, якой гной скідаецца з воза’ (Касп., Гарэц., Нік. Очерки), кыпа́ч ’тс’ (Бяльк.), капа́ч, капа́чка ’прылада, якой вымаюць з печы патэльню’ (Сцяшк.; лід. Сл. паўн.-зах.); ваўк. капа́ч ’маруда’ (Сл. паўн.-зах.), ’землякоп’ (КЭС, лаг.; брасл., глыб., Сл. паўн.-зах., Кл., Янк. БП, ТСБМ), ’чалавек, які выбірае бульбу’ (Сцяшк.; маст. Сл. паўн.-зах.). Да капа́ць (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 31–32. Прасл. kopačь (Трубачоў, Эт. сл., 11, 12–13).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
смычо́к, ‑чка, м.
1. Тое, што і смык (у 1 знач.). Дзіўныя гукі, што выплываюць з-пад смычка цудадзея-музыкі, вясёлкавыя фарбы, беражліва пакладзеныя мастаком на палатно, — таксама чаруюць і захапляюць. Шахавец.
2. Прылада для трапання шэрсці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Манкіра́нт ’прылада для правядзення радкоў на градзе’ (Жд. 1). З польск. markier ’маркёр’ пад уплывам польск. markierant ’гультай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
са́жань, -жня, мн. -жні, -жняў, м.
1. Старая беларуская і руская мера даўжыні, роўная 3 аршынам (2,13 м).
2. Колькасць чаго-н., роўная гэтай меры.
Тры сажні дроў.
3. Прылада для абмервання зямельных участкаў.
Памераць прысядзібны надзел сажнем.
◊
Касы сажань у плячах — пра шырокага ў плячах, высокага чалавека.
|| прым. сажнёвы, -ая, -ае.
Сажнёвыя крокі (вельмі вялікія).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нож, нажа́, мн. нажы́, нажо́ў, м.
Прылада для рэзання, якая складаецца з ляза і тронак, а таксама рэжучая частка розных машын, інструментаў.
◊
Без нажа зарэзаць — дапячы каму-н. прыдзіркамі, папрокамі.
На нажах з кім — у варожых адносінах.
Нож у спіну каму — аб подлым, здрадніцкім учынку.
(Як) нож у сэрца — наносіць крыўду, боль, пакуты.
|| прым. нажавы́, -а́я, -о́е.
Нажавая рана.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панара́ма, -ы, мн. -ы, -ра́м, ж.
1. Від мясцовасці з вышыні.
П. горада.
2. Вялікіх памераў карціна з аб’ёмнымі прадметамі на першым плане, змешчаная ўнутры круглага будынка з верхнім асвятленнем.
П.
Мінскага «катла».
3. Аптычная прылада для павелічэння дакладнасці наводкі гарматы (спец.).
|| прым. панара́мны, -ая, -ае.
Панарамны фільм (шырокаэкранны фільм, які дэманструецца на вялікім паўкруглым экране).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лапа́та, -ы, ДМ -па́це, мн. -ы, -па́т, ж.
Металічная, драўляная і іншая прылада з дзяржаннем і шырокім плоскім ніжнім канцом для капання, перамяшчэння чаго-н.
Жалезная л.
◊
Грэбці грошы лапатай (разм.) — атрымліваць многа грошай.
|| памянш. лапа́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. і лапа́тачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. лапа́тны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ва́дка ’рыбалоўная прылада’ (Мат. Гом.). Суфіксальнае ўтварэнне ад вата ’невад, рыбалоўная прылада’ (З нар. сл.), запазычанага з ням. (с.-в.-ням. wate, с.-н.-ням. wade ’рыбалоўная сетка’). Фанетыка няясная. Параўн. чэш. wadka ’невад’ < ням. Wathe, на якое ўказвае Брукнер (596), польск. wada, в.-луж. wata, н.-луж. wata ’тс’ (Махэк₂, 678).
Ва́дка ’сыра, мокра’ (Бяльк.). Да вадкі (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кру́чалы ’калёсы для вывазкі лесу’ (Мат. Маг.), ’прылада для калёс вазіць бярвенні’ (Бяльк.). Кантамінацыя крывалы (гл.) і круціцьх (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)