ма́рыва, ‑а, н.
Трымцячы слой цёплага паветра каля паверхні зямлі ў гарачае надвор’е; смуга. Сонца падымалася ўсё вышэй і вышэй, і цяпер далёка на даляглядзе трымцела-пералівалася ледзь прыкметнае марыва. Даніленка. Сонца горача прыпякала. Зняможаная зямля трапятала ў блакітным марыве. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грай, граю, м.
Разм. Моцны птушыны крык; карканне. Вясною Дыхае зямля, І п’юць сады Цяпло блакіту. Птушыны грай Чуваць здаля, На ўзгорках Зелянее жыта. Дзеружынскі. Зноў чуваць у нашым краі Грай прадвеснікаў-гракоў, Весела вясна іграе На цымбалах ручайкоў. Смагаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цяга́ч, ‑а, м.
Аўтамабіль ці трактар з моцнай цягай (у 2 знач.) для буксіроўкі прычэпаў. Грукаталі цягачы з важкімі гарматамі і прычэпамі, ад поступу якіх уздрыгвала зямля. Мележ. Панясліся танкі далей, І скрыпелі цягачы, І «кацюшы» азаралі Бліскавіцай далячынь. Іверс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прызе́місты ’нізкі на выгляд; прысадзісты’, прызёмісты ’тс’ (Нас.), прізёмістый ’тс’ (Бяльк.), прызё́мкуваты ’прыземісты; невысокі ростам, але шырокі ў плячах’ (Клім.). Прыставачна-суфіксальнае ўтварэнне ад зямля́ (гл.), параўн. рус. призе́мистый ’тс’, укр. призе́мний ’нізкі, які расце каля самай зямлі’, призе́мок ’маленькага росту, каржакаваты чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ру́га ’паша для жывёлы’ (Нік. Очерки), ст.-бел. руга ’царкоўнае ўгоддзе’ (Станг, Urkundensprache, 145). Стараж.-рус. руга ’плата; царкоўная маёмасць’, укр. ру́га ’царкоўная зямля, прызначаная на ўтрыманне святарства’. Запазычана з с.-грэч. ρόγα ’salarium’, вытворнага ад лац. rogāre (Міклашыч, 282; Фасмер, 3, 512).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трэбяза́ (трэбэза́) ‘густы зараснік на балоце ці рацэ’ (Бес.). Гл. таксама трабяза́, трапе́за 1, трапяза́. Як магчымае запазычанне з польск. trzebież ‘зямля ці поле, ачышчанае ад зарасніку, выцерабленае, інакш — карчовішча’, адпаведнае лац. suppertum (Жлутка, 329), можа разглядацца ў межах зямельнага права ВКЛ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сы́зма ’раскол, раздзел цэркваў’ (Нас.), ’пустая неўрадлівая зямля’, ’скупы, злы, благі чалавек’, ’хто жыве ў недастатку’ (Сл. ПЗБ), ’бязбожнік’ (Арх. Федар.), ’скрытная, хітрая, каварная і сквапная асоба’ (мсцісл., З нар. сл.), ’злы, благі чалавек’ (Шатал., гродз., Нар. лекс.), ’цвёрдая нявырабленая ўтравелая глеба’ (Янук.), сызматы́к ’раскольнік, іншаверац’, сызматы́чка ’іншаверка’ (Нас.), сюды ж таксама сусмасты́к ’уніят, далучаны да праваслаўя’ (Бес.), сасмасты́к ’чалавек, які насуперак усяму імкнецца захапіць нешта’ (Цых.). Ст.-бел. схизма, сцызма ’рэлігійны раскол’ запазычана са ст.-польск. schizma, schizmatyk (Карскі, Белорусы, 163; Кюнэ, Poln., 100; Булыка, Лекс. запазыч., 181, 174), відаць, пераважна вусным шляхам з пераасэнсаваннем запазычанага слова. Параўн. схізма. Няясныя шляхі развіцця значэння ’неўрадлівая зямля’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
неаха́йны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не захоўвае чыстаты, парадку. Неахайная гаспадыня. // Які ўтрымліваецца ў беспарадку, неакуратным стане. Неахайны пакой. □ Параход наводзіў туалет. Дні праз два зямля, канечны порт, не з’яўляцца ж туды неахайным карытам. Лынькоў.
2. Зроблены абы-як, без стараннасці. Неахайная работа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прырэ́зка, ‑і, ДМ ‑зцы; Р мн. ‑зак; ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. прыразаць — прырэзаць (у 2 знач.).
2. Тое, што і прырэзак; прырэзаная зямля. Узараць прырэзку. □ У 1924 годзе да 3,5 гектара ворнай зямлі атрымалі паўгектара прырэзкі з былога панскага маёнтка. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апаўзці́, ‑зу, ‑зеш, ‑зе; ‑зём, ‑зяце; пр. апоўз, апаўзла, апаўзло; зак.
1. Спаўзці ўніз (пад дзеяннем цяжару); асесці. Зямля апаўзла. □ Радзецкі ўзмахнуў рукамі, сутаргава ўхапіўся за дрэва з дуплом, але не ўтрымаўся і апоўз на зямлю. Гурскі.
2. Тое, што і абпаўзці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)