Плеш, пле́шына, пляшок, пляш, плі́ш, плі́шка ’лысіна’ (ТСБМ, Нас.), ’прапушчаны пры ворыве ці жніве ўчастак’ (Нас.; Выг.: віц., Шн. 3; Мат. Гом.; ТС; беласт., Сл. ПЗБ), ’вымаклае месца ў жыце або на лузе’ (Нас. Сб., Нас., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс., ТС), ’абсеў, абсевак, агрэх’ (драг., Нар. словатв.; БРС; чэрв., Нар. лекс.; ЛА, 2), плеш ’вільчык, верхні стык страхі’ (Сцяц.; ЛА, 4), ’пляма’ (Бяльк.), ’нераз’езджаная дарога’ (віц., ЛА, 5). Укр. пліш, валын. пляш ’пропуск пры ворыве’, рус. плешь, польск. plesz, чэш. pleš, славац. plešina, славен. plẹ́š, plẹ́ša, харв. чак. plíša ’цаліна’, plȋs ’голая зямля без дрэў’, серб. плѐшина ’тс’, балг. плеши́в ’лысы’, ц.-слав. плѣшь ’лысіна’, ’голае месца без расліннасці’. Прасл. *plešь, якое з прыметніка *plěxъ ’лысы’ > плех (гл.). Лексема плеш ’лацінскае свяшчэнства’ (Нас.), ці ’выгаленае месца на цемені каталіцкага святара’, праз польск. plesz была запазычана са ст.-чэш. pleš ’тс’ (Банькоўскі, 2, 606).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ты́лі-ты́лі — пра ігру на гармоніку (мсцісл., Нар. лекс.), пра ігру на скрыпцы (Шат.): тылі́‑тылі́ скрыпачка — прыпеўка ў казцы (Кліх, Пятк. 3), тылі́ ‘гулі, забавы’ (полац., Волк.), тылі́‑тылі́‑тылі‑лі́, каб капустку улілі́ — рыфмаванка (барыс., Дзіц. фальклор). Параўн. укр. тілі́, тілілі́ ‘тс’. Гукапераймальныя імітатывы. Ад іх утвораны тылі́каць, тылілі́каць — пра ігру (часцей за ўсё няўмелую) на музычным інструменце (ТСБМ, Мат. Маг., Шат.), ‘тромкаць, дрынкаць’ (Мат. Гом.), тылілі́каць ‘спяваць песню без слоў’, ‘дакучаць спевамі’ (Янк. 2, Мат. Маг.). Сюды ж з нарашчэннямі тылілі́каць ‘спяваць без слоў’ (Сцяшк. Сл.), тылілі́мкаць ‘няўмела іграць, пілікаць’ (ТС). “Звонкі” варыянт ды́лі‑ды́лі: ды́лі‑ды́лі, скрыпачка (Федар. 2), які Карскі (Труды, 395) звязваў з літ. dilinti ‘церці, шараваць’, dilti ‘знішчаць трэннем’, што няпэўна. Відаць, незалежнае ўтварэнне тылі́‑тылі́ — падзыўныя для кароў (ДАБМ, камент., 895), магчыма, узыходзяць да дыялектнай назвы цяляці, параўн. тылюк, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пагража́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каму і без дап. Рабіць пагражальны жэст рукой.
П. кулаком.
2. каму і чым. Папярэджваць з пагрозай пра што-н.
П. вайной.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), чым. Служыць прыметай (чаго-н. небяспечнага, непрыемнага).
Рака пагражае разлівам.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каму-чаму. Пра што-н. дрэннае, што з’яўляецца пагрозай каму-, чаму-н.
Пагражае гангрэна.
|| зак. пагразі́ць, -ражу́, -ро́зіш, -ро́зіць (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ліст², -а́, М -сце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Тонкі плоскі кусок якога-н. матэрыялу.
Л. бляхі.
Л. паперы.
2. Пісьмо.
Атрымаць л.
3. Дакумент, якім што-н. пацвярджаецца або загадваецца (спец.).
○
Выканаўчы ліст — дакумент на права спагнання паводле рашэння суда.
Ты́тульны ліст — старонка ў пачатку кнігі, дысертацыі і пад., дзе надрукавана яе назва.
◊
З ліста (іграць, чытаць) — адразу, без папярэдняй падрыхтоўкі.
|| памянш. лісто́к, -тка́, мн. -ткі́; -тко́ў, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наблі́зіцца, -бліжуся, -блізішся, -блізіцца; зак.
1. да каго-чаго і без дап. Рухаючыся, перамясціцца на больш блізкую адлегласць у адносінах да каго-, чаго-н.
Н. да вёскі.
2. Стаць больш блізкім па часе.
Набліжаецца вясна.
3. Стаць больш чутным.
Гарматныя гукі ўвесь час набліжаліся.
4. Стаць блізкім або бліжэй да каго-, чаго-н.
Н. да народа.
5. Стаць падобным да каго-, чаго-н.
Н. да ідэалу.
|| незак. набліжа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. набліжэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
распіса́цца, -пішу́ся, -пі́шашся, -пі́шацца; -пішы́ся; зак.
1. Паставіць свой подпіс пад чым-н.
Р. у дзённіку сына.
2. перан. Сваімі ўчынкамі, паводзінамі пацвердзіць што-н. у адносінах да сябе.
Р. ў сваёй бездапаможнасці.
3. з кім і без дап. Зарэгістраваць свой шлюб (разм.).
4. Пачаўшы пісаць, захапіцца (разм.).
Так распісаўся, што не спыніць.
|| незак. распі́свацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. распі́сванне, -я, н. (да 2 знач.) і распі́ска, -і, ДМ распі́сцы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ручны́, -а́я, -о́е.
1. гл. рука.
2. Прызначаны, прыстасаваны для рук.
Р. гадзіннік (наручны). Р. багаж (які можна везці пры сабе).
3. Які робіцца рукамі; які прыводзіцца ў дзеянне рукамі.
Ручная вышыўка.
Ручная граната (для кідання рукой). Р. набор (друкарскі).
4. Пра работу, падлікі: не аўтаматычны (спец.).
Ручныя вылічэнні.
5. Пра звера, птушку: прыручаны, які прывык да чалавека.
Ручная вавёрка.
Р. арол.
○
Ручны продаж —
1) гандаль з рук;
2) у аптэцы: продаж без рэцэптаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
блі́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; зак. і аднакр., чым і без дап.
1. Ярка засвяціцца, заззяць (пра маланку, сонца, агонь і пад.).
Бліснула маланка.
2. Паказацца, заблішчаць (пра яркія прадметы).
Бліснула шабля.
3. Зіркнуць (пра імгненны позірк).
Б. вачамі.
4. перан. Ярка праявіцца.
Б. талентам.
5. перан. Прамільгнуць.
Бліснула думка.
|| незак. блі́скаць, -аю, -аеш, -ае (да 1—3 знач.).
◊
Бліскаць вачамі (разм.) — позіркам выяўляць пачуццё гневу, незадаволенасці і пад.
|| наз. блі́сканне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пыта́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго (што), з дадан. і без дап. Звяртацца да каго-н. з пытаннем, каб даведацца пра што-н., высветліць што-н.
У людзей пытай, ды свой розум май (прыказка). Хто пытае, той не блудзіць (прыказка). П. вучня (з мэтай высветліць веды).
2. што і чаго. Прасіць дазволу на што-н., звяртацца з якой-н. просьбай.
П. дазволу. П. парады.
3. што. Патрабаваць прад’явіць (дакумент).
П. пасведчанне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зжы́ць, зжыву́, зжыве́ш, зжыве́; зжывём, зжывяце́, зжыву́ць; зжыў, зжыла́, -ло́; зжы́ты; зак.
1. каго (што) з чаго і без дап. Стварыўшы невыносныя ўмовы, не даць жыць каму-н. дзе-н.
Зжылі злоснікі добрага чалавека.
З. са свету (змучыць чым-н.).
2. што. Пазбавіцца ад чаго-н., выкараніць у сабе што-н.
З. недахопы.
3. Пражыць (жыццё, многа гадоў і пад.).
Чалавек жыццё зжыў, а розуму не набраўся.
|| незак. зжыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)