Навокал, таксама навакол, навокала, навакола (ТСБМ), нао́коло ’навокал, кругом’ (ТС), укр. ноколо, польск. naokoło, серб.-харв. нао̏коло, балг. нао́коло, мак. наоколу — з *naokolo, што ў сваю чаргу з прыназоўнікавага спалучэння з він. скл. o‑kolo, гл. вакол, параўн. наўкру́г ’тс’. Няправільна сцвярджаецца, што бел. наво́кала выконвае толькі прыслоўную функцыю (ESSJ SG, 2, 91), параўн. Навокала агню стаяць і сядзяць людзі… (Колас). Гл. таксама Шуба, Прыслоўе, 160.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пато́мак ’нашчадак’ (ТСБМ), патомства ’маладое пакаленне’, ’людзі будучых пакаленняў’ (ТСБМ, Інстр. I, чэрв., глыб., віл., Сл. ПЗБ). Рус. потомок, ст.-рус. потомъкъ, польск. potomek, чэш. potomek, славац. potomok, балг. потомък ’тс’. Утворана ад прасл. словазлучэння po tomь ’пасля таго’ (Младэнаў, 498; Праабражэнскі, 2, 117; Голуб-Копечны, 288; Фасмер, 3, 345). Махэк₂ (475) выводзіць гэта слова з прыметніка potomní (як dnešní > dnešek), якое з potom.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саве́т ’назва некаторых органаў дзяржаўнага кіравання, якія складаюцца з выбарных або прызначаных асоб’, ’распарадчы або дарадчы калегіяльны орган пры якой-небудзь установе, арганізацыі, таварыстве і пад.’ (ТСБМ), ’савет, нарада’ (Бяльк.), саве́ты ’савецкая ўлада; савецкія людзі’ (Сл. ПЗБ, Скарбы). З рус. сове́т, сове́товать (Крукоўскі, Уплыў, 43). Рус. з царкоўнаславянскай, параўн. ст.-рус. съвѣтъ, ст.-слав. съвѣтъ, якое калькуе грэч. συμβούλιον ’нарада’; гл. Фасмер, 3, 705.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сэнс ’унутраны лагічны змест, значэнне’, ’разумная аснова, прызначэнне, мэта’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Байк. і Некр., Шат., Касп., Гарэц.), ’розум, толк, лад’ (Нас.): людзі кажуць сэнс (Сержп.). Праз польск. sens з лац. sēnsus ’сэнс’, sentiō ’адчуваю’ (Кюнэ, Poln., 96 з літ-рай). Ст.-бел. сенсъ з 1592 г. са ст.-польск. sens (Булыка, Лекс. запазыч., 132). Аб рус. сенс < польск. sens гл. Фасмер, 3, 601.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прика́зный
1. прил. зага́дны;
2. прил., ист. прыка́зны;
прика́зные лю́ди прыка́зныя лю́дзі;
3. прил. (канцелярский) уст., пренебр. канцыля́рскі;
прика́зный стиль канцыля́рскі стыль;
4. сущ., ист. прыка́зны, -нага м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
душагу́б, ‑а, м.
Разм. пагард.
1. Забойца. — Скажыце, людзі добрыя, якую кару заслужыў гэты душагуб? Якімовіч.
2. Ужываецца як слова лаянкі. Мар’янка борзда ўстае і кідае свёкру. — Душагуб, злодзей! Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лабара́нт, ‑а, М ‑нце, м.
1. Навукова-тэхнічны супрацоўнік лабараторыі, навуковай установы. [На будаўніцтве] патрэбны былі гідратэхнікі, лабаранты.., бетоншчыкі і людзі дзесяткаў другіх прафесій. Галавач.
2. Памочнік прафесара, выкладчыка на лабараторных занятках.
[Ад лац. laborans, laborantis — які працуе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазачыня́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., каго-што.
1. Зачыніць усё, многае. Людзі пазачынялі аканіцы, пазавешвалі вокны, ніхто не асмельваўся выйсці з дому. Хомчанка.
2. Зачыніўшы, пакінуць у памяшканні ўсіх, многіх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паспро́дваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Абл. Прадаць усё, многае або ўсіх, многіх. Плата і штраф былі такія, што людзі паспродвалі хто меў жывёлу і адзежу, пазаставаліся голыя. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разжа́лаваны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад разжалаваць.
2. у знач. прым. Якога разжалавалі. Сярод [гайдуцкага] племені трапляліся розныя людзі: дзеці дробных збяднелых паноў, чыноўнікаў, разжалаваныя афіцэры царскай арміі. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)