чыж, ‑а, м.
Невялікая лясная пеўчая птушка сямейства ўюрковых. Гэта чыж спявае... На галінах высока-высока над зямлёй гнездзіцца. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Птах ’птушка (звычайна вялікая)’, ’птушка-самец’, ’птушкі; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, Мік., Булг., Нас., Ласт., Байк. і Некр.; драг., З нар. сл.; стол., Нар. лекс.; Ян.; бяроз., ЛА, 1), пташ ’тс’ (Нас.), таксама пта́ха ’птушка; вялікая птушка’, ’птушкі; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, Нас., Янк. 3., Мат. Гом.; маст., жабін., ЛА, 1), пта́шка ’птушка’ (Мат. Гом., ТС), ’дробная птушка; агульная назва дзікіх птушак’ (ТСБМ, ЛА, 1), пташʼё ’тс’ (дзятл., Сл. ПЗБ), пта́шы ’птушыны’ (Нас.). Ст.-бел. птахъ (1580, Карскі 2-3, 36). Укр. птах, пта́ха, пта́шка ’птушка’, рус. дыял. птах, пта́ха (птя́ха), пта́ша ’тс’. Вытворныя ад прасл. *pъta (гл. птушка) з рознымі агентыўна-пеяратыўнымі суфіксамі. Булыка (Запазыч., 270) ст.-бел. птахъ ’птушка’ лічыць запазычаннем з польск. ptach ’тс’, але шырокі дыяпазон вытворных з такімі суфіксамі ва ўсходнеславянскіх мовах паказвае, што птах магло ўтварыцца і на уласнай глебе. Німчук (Давньорус., 171) сцвярджае, што памяншальна-ласкальныя формы тыпу стараж.-рус. пътахъ, пътаха маюць яшчэ праславянскае паходжанне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Канарэ́йка, кынаре́йка ’птушка, Serinus canaria’ (ТСБМ, Бяльк., БелСЭ, 5). Запазычана з рус. канаре́йка, якое з франц. canari ’тс’ (па тыпу индейка) < н.-лац. avis Canaria ’канарэйкай птушка, птушка з Канарскіх астравоў’. (Фасмер, 2, 177–178; Шанскі, 2 (К), 42).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нор ’птушка, што нырае’ (Касп.), таксама нур («вадзяная птушка нур», Дразд.). Гл. нырэц ’тс’, параўн. нориць ’ныраць, даваць нырца’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́лес ‘птушка кулік, Sguatarola sguatarola L.’ (ТЗб. ”85-”86). Назва гукапераймальнага паходжання: птушка выдае працяжнае тужлівае туу‑лі (Дарафееў, Птушкі, 82).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
Вадаплаўная птушка сямейства качыных з шырокай пляскатай дзюбай і кароткімі шырока расстаўленымі лапкамі.
Прыляцелі дзікія качкі.
|| памянш. ка́чачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. качы́ны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
стра́ус, -а, мн. -ы, -аў, м.
Бескілявая нелятаючая птушка з моцнымі заднімі канечнасцямі, доўгай шыяй і невялікай галавой, адзіны сучасны прадстаўнік сямейства страусавых.
|| прым. стра́усавы, -ая, -ае.
◊
Страусавая палітыка — баязлівае імкненне ўхіліцца ад рашэнняў, пазбягаць рэальнасці, не заўважаць рэчаіснасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сіваваро́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑дак; ж.
Пералётная птушка сямейства сіваваронкавых з яркім зеленавата-блакітным апярэннем; сіваграк. Ды і птушкі былі некаторыя — зусім як з-пад экватара, напрыклад, сіваваронка. Калі яна раскрывала сваё крылле ў палёце, здавалася, што ляціць нейкая казачная райская птушка: усе колеры вясёлкі зіхацелі ў яе падкрыллі. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
казуа́р, ‑а, м.
Буйная чорная птушка з дужымі трохпальцымі нагамі, якая водзіцца ў Паўночнай Аўстраліі, на Новай Гвінеі і прылеглых астравах.
[Фр. casoar з малайск.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
круцігало́ўка, ‑і, ДМ ‑лоўцы; Р мн. ‑ловак; ж.
Птушка сямейства дзятлаў, якая пры спуджванні ўтварае арыгінальныя рухі шыяй і шыпіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)