◎ Пахадзе́нька ’прыстасаванне, з дапамогай якога вучаць дзяцей хадзіць’ (лях., Янк. Мат.). З ⁺паходня. Да па‑ і хадзіць (гл.). Па‑ мае значэнне ’невялікай меры’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перадубе́ць (пірідубе́ць) ’моцна перакалець’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і дубе́ць, якое да дуб (гл.). Звычайна адубець, прыстаўка пера- перадае значэнне ’цалкам, поўнасцю’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бабскі клятбён, бабская клятва ’грыб на асіне’ (Бяльк.). Назва, бясспрэчна, звязана з нейкімі забабонамі, чарадзействам баб (параўн. і чарадзейскае значэнне асіны ў народных павер’ях).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вае́ўны ’вайсковы’ (Кліх). Уласнабеларускае слова, якое ўзнікла ў выніку дысіміляцыі ваенны > ваеўны або з’яўляецца суфіксальным утварэннем: *voj + ‑ьвн‑. Польскае wojowny мае іншае значэнне: ’ваяўнічы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вярцэ́мак ’мяла’ (гродз., З нар. сл.). Запазычана, відавочна, з польск. мовы, дзе новае і ст.-польск. wercimak (з XVI ст.) мае тое ж значэнне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Курале́сіць ’гаварыць недарэчнае, балбатаць’ (Сл. паўн.-зах.). Ст.-рус. курелейсон < ст.-грэч. κύριε ἐλέησον ’божа памілуй’. Гэта сакральная формула вымаўлялася няясна. Адсюль значэнне ’балбатаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Па́скабкі, паскыбкі ’астаткі ад валакна канапель, калі ўюць вяроўкі’ (Бяльк.). З паскубісі. Да паскубці < скубці (гл.). Словаўтваральныя фарманты (па‑ і ‑к‑) маюць дэмінутыўнае значэнне.⇉
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разва́жджываць ’адвязваць лейцы’ (Юрч. СНЛ). Утворана ад во́жджы ’лейцы’ (гл.) з дапамогай прыстаўкі раз-, якая надае слову значэнне ’дзеянне, супрацлеглае папярэдняму’, як развяза́ць, рассупо́ніць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ро́ля, -і, мн. -і, -яў, ж.
1. Мастацкі вобраз, створаны драматургам у п’есе, сцэнарыі, які ўвасабляецца ў сцэнічнай ігры акцёрам.
Увайсці ў ролю (таксама перан.: асвоіцца з якой-н. манерай паводзін). Выйсці з ролі (таксама перан.: адступіць ад прынятай на сябе манеры). Вытрымаць сваю ролю (перан.: не адступіць ад прынятай на сябе ролі, манеры). У ролі каго-н. (таксама перан.: у якасці каго-н.). Памяняцца ролямі (таксама перан.). Ролі перамяніліся (таксама перан.: змяніліся ўзаемаадносіны людзей, суадносіны іх сіл).
2. Сукупнасць рэплік адной дзеючай асобы ў п’есе.
Перапісаць ролю.
3. Род, характар і ступень удзелу ў чым-н.
Р. асобы ў гісторыі.
◊
Іграць ролю — мець уплыў, значэнне.
Названы фактар іграе тут вялікую ролю.
|| прым. ро́левы, -ая, -ае (да 1 знач. ў некаторых спалучэннях і да 2 знач.; спец.).
Ролевая ігра (з размеркаваннем роляў паміж удзельнікамі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Астожжа ’месца, дзе быў стог’ (Бяльк.), рус. остожье ’лужок прыкладна на стог сена, пляцень вакол стага, падсцілка пад стог’, серб.-харв. о̀стожје шост, што служыць асновай для стага, стог’. Сюды ж, відаць, астэжа ’падмосткі пад стог’ (стол., ДАБМ, 878). Утворана, відаць, з цыркумфіксам о‑ — ‑ije ад слова стог. Звычайна, словы з о‑ мелі значэнне наваколля, таму не выключана, што першаснае значэнне іменна: ’нейкая загарадка вакол (магчыма, будучага) стага’. Гл. стог.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)