вярхо́ўе, ‑я, н.
Верхняе цячэнне ракі і мясцовасць, якая прылягае да яе. Найбольш значныя лясныя масівы, з перавагай сасны, захаваліся ў вярхоўях Бярэзіны. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ве́рхні, -яя, -яе.
1. Які знаходзіцца, размешчаны на версе, вышэй за іншых.
В. слой.
Верхняя губа.
2. Блізкі да вытокаў.
Верхняе цячэнне.
3. Які надзяваецца зверху на што-н.
Верхняе адзенне.
4. Які адносіцца да вярхоў (у 8 знач.).
В. рэгістр.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цёк, ‑у, м.
Цячэнне, плынь. Урэшце, зусім ужо змораная, Гэлька неяк знайшла сілы адплыць ад віру, і яна панеслася хвалямі па цёку вады... Чарот.
•••
Цёкам цячы гл. цячы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адлі́ў¹, -ліву, мн. -лівы, -ліваў, м.
1. гл. адліць¹.
2. Перыядычнае адступленне (паніжэнне) мяжы мора, акіяна.
Гадзіны прыліву і адліву на моры.
3. перан. Спад у развіцці чаго-н., убыванне.
Чутны прылівы і адлівы людскога гоману.
|| прым. адлі́ўны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Адліўнае цячэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скры́ты, -ая, -ае.
1. Нябачны, замаскіраваны, тайны.
Скрытыя дзеянні.
Скрытыя замыслы праціўніка.
2. Без характэрных знешніх прыкмет.
Скрытае цячэнне хваробы.
Скрытая ўсмешка.
3. Які ўласцівы каму-, чаму-н., але яшчэ не праявіўся, знешне не прыкметны.
Скрытыя магчымасці тэхнікі.
|| наз. скры́тасць, -і, ж. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перасі́ліць, -лю, -ліш, -ліць; -лены; зак.
1. каго-што. Перамагчы, пераадолець.
П. праціўніка і паваліць.
Плыўцы перасілілі цячэнне.
2. перан., каго-што. Пераадолець якое-н. пачуццё, адчуванне, жаданне і пад.
П. страх.
П. сябе.
3. каго. Змучыць, надарваць, прымушаючы празмерна напружвацца.
П. каня.
|| незак. перасі́льваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Стру́гавіца ‘панос, бягунка’ (Арх. Федар.). Відаць, да струга 1 у значэнні ‘паток, цячэнне’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ні́жні в разн. знач. ни́жний;
н. паве́рх — ни́жний э́таж;
~няе цячэ́нне — ни́жнее тече́ние;
○ н. чын — уст. ни́жний чин
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Во́страў (БРС, КТС, Касп., Яруш., Яшк.), во́страва ’поле паміж лугамі’ (Яшк.). Рус. о́стров, укр. о́стрів, ст.-рус., ст.-слав. островъ ’востраў’, польск. дыял. ostrów ’участак поля пасярод сенажаці’, каш. ostróv ’узвышанае месца на полі або на сенажаці’, чэш., славац. ostrov, балг. о́стров, серб.-харв. о̏стрво, славен. ostróv, в.-луж. wotrow, н.-луж. wótšow, палаб. våstrüʼv. Прасл. o‑strovъ ’тое, што абцякаецца, рачны востраў’. Да струмень (гл.). Роднаснымі з’яўляюцца літ. sravà ’цячэнне, крывацёк’, prasrava ’цячэнне вады’, лат. stràva ’цячэнне’. З іншай ступенню вакалізму: літ. srovė̃, strovė̃ ’цячэнне’, лат. stràva, strāve ’тс’, усх.-літ. sraujà, ст.-інд. girisravā ’горны паток’ (Міклашыч, 318; Траўтман, 279 і наст.; Фасмер, 3, 165). Параўн. у семантычных адносінах серб.-харв. ȍtok ’востраў’. Асаблівасці семантыкі слова востраў у бел. мове гл. Талстой, Геогр., 116 і наст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Струя́ ‘струмень’ (ТС, Сцяшк.), струй ‘тс’ (ТС), ‘рэчышча’ (Сл. ПЗБ). Укр. стру́я, струя́ ‘тс’, рус. струя́ ‘тс’, стараж.-рус. струя, серб.-харв. стру́ја, славен. strúja ‘рукаў ракі, канал, цячэнне, струмень’, балг. струя́, макед. струја ‘струмень’, ст.-слав. строуꙗ ‘цячэнне, паток’. Прасл. *struja з’яўляецца дэрыватам ад і.-е. кораня *sreu̯‑ ‘цячы’ з суф. ‑ja (Слаўскі, SP, 1, 82) і ўстаўным ‑t‑; параўн. струга, струмень, востраў (гл.). Бліжэйшыя адпаведнікі ў літ. sraujà ‘цячэнне’, sraũjas ‘хуткі’, лат. stràuja ‘імклівы’, ст.-в.-ням. Stroua, Streua, нова.-в.-ням. Streu ‘прыток Заале’. Гл. Фасмер, 3, 785 з літ-рай; Бязлай, 3, 335; Скок, 3, 349–350; Глухак, 590; ЕСУМ, 5, 455.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)