вы́житьI сов.

1. вы́жыць;

больно́й вы́жил хво́ры вы́жыў;

2. (пробыть некоторое время в тяжёлых условиях) разг. вы́жыць, вы́быць;

вы́жить из ума́ вы́жыць з ро́зуму; (впасть в детство) здзяці́нець.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сумасше́дший

1. прил. вар’я́цкі; (сошедший с ума) звар’яце́лы;

сумасше́дший дом вар’я́цкі дом;

сумасше́дший челове́к звар’яце́лы чалаве́к;

2. сущ. вар’я́т, -та м.;

3. прил., перен., разг. шалёны;

сумасше́дшие де́ньги шалёныя гро́шы;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ум м.

1. ро́зум, -му м.;

склад ума́ склад ро́зуму;

здра́вый ум здаро́вы (разва́жны) ро́зум;

челове́к с умо́м чалаве́к з ро́зумам;

2. чаще мн. (общественная мысль) ро́зум, -му м.; (грама́дская) свядо́масць, грама́дская ду́мка; (общество) грама́дства, -ва ср.; (люди) лю́дзі, -дзе́й ед. нет;

броже́ние в ума́х хвалява́нне грама́дскай ду́мкі;

направле́ние умо́в кіру́нак (грама́дскай) свядо́масці, грама́дскай ду́мкі;

настрое́ние умо́в настро́й грама́дскай ду́мкі (грама́дства, людзе́й);

3. (мыслитель) ро́зум, -му м.;

лу́чшие умы́ челове́чества ле́пшыя ро́зумы чалаве́цтва;

све́тлый ум све́тлы ро́зум;

без ума́ быть (от кого-, чего-л.) у захапле́нні быць, тра́ціць ро́зум (вар’яце́ць) (ад каго-, чаго-небудзь);

бра́ться за ум бра́цца за ро́зум;

(быть) в уме́ мець ро́зум;

в уме́ ли ты? ці ма́еш ты ро́зум?;

в здра́вом уме́ и твёрдой па́мяти пры сваі́м ро́зуме і цвёрдай па́мяці;

вы́жить из ума́ вы́жыць з ро́зуму, здурне́ць;

держа́ть в уме́ трыма́ць у галаве́, по́мніць;

из ума́ вон з ро́зуму сышло́; з галавы́ вы́лецела;

за́дним умо́м кре́пок мо́цны за́днім ро́зумам;

коро́ткий ум каро́ткі ро́зум;

на ум наста́вить даве́сці да ро́зуму, вы́весці на пра́вільную даро́гу;

на уме́ (в уме́) наўме́, у ду́мках, у галаве́;

и в уме́ не́ было і наўме́ (і ў ду́мках, і ў галаве́) не было́;

и на ум нейдёт і ў галаву́ не ідзе́ (не ле́зе);

у него́ друго́е на уме́ у яго́ і́ншае наўме́ (у ду́мках, у галаве́);

у него́ что на уме́, то и на языке́ у яго́ што наўме́ (у галаве́), то́е і на языку́; ён што ду́мае, то́е і гаво́рыць;

не его́ (моего́, твоего́) ума́ де́ло не з яго́ (з маі́м, з тваі́м) ро́зумам (рабі́ць што-не́будзь, разважа́ць пра што-не́будзь); не яго́ (мая́, твая́) спра́ва;

не в по́лном уме́ не ў по́ўным ро́зуме;

(не) в своём уме́ (не) пры сваі́м ро́зуме;

в уме́ (считать, прикинуть) у галаве́;

счёт в уме́ падлі́к у галаве́;

не выхо́дит из ума́ не выхо́дзіць з галавы́;

от большо́го ума́ ад вялі́кага ро́зуму;

повреди́ться в уме́ крану́цца з ро́зуму;

повреждённый в уме́ ненарма́льны, вар’я́т;

раски́нуть умо́м паварушы́ць мазга́мі;

с умо́м з ро́зумам;

свести́ с ума́ з ро́зуму зве́сці;

сойти́ с ума́ звар’яце́ць, стра́ціць ро́зум, з глу́зду з’е́хаць;

вы с ума́ сошли́! вы звар’яце́лі!;

он (она́) себе́ на уме́ ён (яна́) хі́тры (хі́трая), яго́е́) не ашука́еш;

ско́лько голо́в, сто́лько умо́в што галава́, то і ро́зум;

те́рять ум тра́ціць ро́зум;

ум за ра́зум захо́дит ро́зум за ро́зум захо́дзіць;

ум хорошо́, а два лу́чше адна́ галава́ до́бра, а дзве яшчэ́ лепш;

ума́ не приложу́ ро́зуму не дабяру́;

ума́ пала́та ве́льмі разу́мны;

научи́ться уму́а́зуму навучы́цца ро́зуму;

уму́ непостижи́мо ро́зуму недасту́пна, ро́зум не мо́жа зне́сці, незразуме́ла;

уму́ помраче́ние про́ста дзі́ва.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тро́нуцца1 ‘звар’яцець’ у фразе: тро́нуцца з ума, з розуму тронувся (палес., гродз., маг., гом., віц., ЛА, 2, Жд. 1, Ян., Юрч. Сін.; пух., Сл. ПЗБ), тро́нутый ‘ненармальны’ (кобр., ЛА, 2). З рус. тронуться (з розуму). Аналагічна ва ўкраінскай мове — тро́нутіся ‘зрабіцца трохі ненармальным, псіхічна хворым’ (ЕСУМ, 5, 646).

Тро́нуцца2 ‘пачацца (пра вайну)’ (Юрч. СНЛ), ‘сапсавацца, растаць (пра зімовую дарогу)’ (лун., Шатал.), тро́нутыса ‘тс’ (Сл. Брэс.), тро́нуць ‘крануць, зачапіць, рушыць’ (ТС), ‘злёгку зачапіць’ (Юрч. Сін.; віц., ЛА, 3), ‘параніць жарабя (пра воўка)’ (ТС). Параўн. укр. трону́ти ‘крануцца, зварушыць’, трога́ти ‘кранацца, варушыць, непакоіць, назаляць’, рус. тро́нуться ‘рушыцца, крануцца’, ‘расчуліцца’, тро́нуть ‘дакрануцца’, ‘зачапіць’, ‘рушыць (у дарогу, з месца)’, ‘папсаваць, крануць, прымарозіць’, сюды ж балг. тро́гвам ‘кранаю’. Надзейнай адзінай этымалогіі няма (Фасмер, 4, 104): супастаўляюць з лат. treksne ‘ўдар, поштурх’, ст.-ісл. þreka ‘сціскаць, давіць’, ст.-англ. đracu ‘націск, гвалт’ (Мюленбах-Эндзелін, 4, 230), ст.-лат. trieksne (XVII ст.) ‘бунт, мяцеж’ (Каруліс, 2, 426); з лац. tergeō, ‑ēre ‘мыць, чысціць’, гоц. þaíeko ‘дзірка’ (Петр, BB, 18, 285). Рускае слова выводзяць з тро́пнуть ‘топнуць’, тропа́ть ‘таптаць’ (Трубачоў, Дополн.). Гл. яшчэ Чарных, 2, 263–264; ЕСУМ, 5, 646.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мя́ла ср.

1. (для растирания пищевых продуктов) пест м.;

2. перен., прост. (о неповоротливом человеке) у́валень м.;

ду́рань і м. зло́міцьпосл. дура́к и пест слома́ет; си́ла есть — ума́ не на́до;

ні ў ко́ла, ні ў м.погов. ни бо́гу све́чка, ни чёрту кочерга́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дурны́

1. (лишённый ума) глу́пый;

д. чалаве́к — глу́пый челове́к;

2. (бестолковый, неразумный) глу́пый, дура́цкий;

д. ўчы́нак — глу́пый (дура́цкий) посту́пок;

о́е стано́вішча — глу́пое (дура́цкое) положе́ние;

3. в знач. сущ. дура́к; глупы́ш;

д. як пень (як бара́н, як бот) — глуп как си́вый ме́рин;

ы́я гро́шы — шальны́е де́ньги;

крыча́ць ~ны́м го́ласам — крича́ть благи́м ма́том;

ы́я жа́рты — глу́пая шу́тка;

з ~но́га ро́зуму — от (с) большо́го ума́;

няма́ дурны́х! — нет дурако́в!;

на маю́у́ю галаву́ (дурны́ ро́зум) — по моему́ сла́бому разуме́нию...;

за ~но́й галаво́й нага́м неспако́йпосл. дурна́я голова́ нога́м поко́я не даёт;

пашлі́о́га, а за ім друго́гапосл. дурака́ пошлёшь, а за ним и сам пойдёшь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кіру́нак, -нку м.

1. в разн. знач. направле́ние ср.;

к. вярчэ́ння — направле́ние враще́ния;

браць к. — брать направле́ние;

к. ро́зуму — направле́ние ума́;

у ~нку да... — по направле́нию к...;

дава́ць к. — дава́ть направле́ние;

літарату́рныя ~нкі — литерату́рные направле́ния;

2. (поворот в положении, обстоятельствах) оборо́т;

спра́ва прыняла́ другі́ к. — де́ло при́няло друго́й оборо́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

помеша́ться сов.

1. (сойти с ума) звар’яце́ць;

2. (на ком, на чём) перен. страшэ́нна (шалёна, да вар’я́цтва) захапі́цца (кім, чым), страшэ́нна (шалёна, да вар’я́цтва) палюбі́ць (каго, што); не по́мніць сябе́ ад захапле́ння (кім, чым), ад лю́басці (да каго, да чаго); стра́ціць ро́зум ад захапле́ння (кім, чым), ад лю́басці (да каго, да чаго).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

направле́ние ср.

1. (действие) накірава́нне, -ння ср., накіро́ўванне, -ння ср., скірава́нне, -ння ср., скіро́ўванне, -ння ср.; см. напра́вить 1;

2. (линия движения, идейная устремлённость) кіру́нак, -нку м., напра́мак, -мку м.;

направле́ние ума́ кіру́нак ро́зуму;

по направле́нию к… у кіру́нку да…;

дава́ть направле́ние дава́ць кіру́нак (напра́мак);

направле́ние враще́ния мат. кіру́нак вярчэ́ння;

3. (общественное течение, группировка) кіру́нак, -нку м.;

4. (документ) накірава́нне, -ння ср.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ра́да ж.

1. см. пара́да;

2. (совместное обсуждение) сове́т м., совеща́ние ср.;

ра́ды няма́: — а) сил нет; сла́ду нет; б) вы́хода нет;

ра́ды не даць: — а) не упра́виться, не сла́дить (с кем, чем); б) ума́ не приложи́ть;

ні да ра́ды ні да зва́ды — ни ры́ба ни мя́со; ни то ни сё;

ра́ду ра́дзіць — ду́му ду́мать, сове́т держа́ть;

дай ты ра́дывводн. сл. скажи́ на ми́лость

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)