ум
1. ро́зум, -му
склад ума́ склад ро́зуму;
здра́вый ум здаро́вы (разва́жны) ро́зум;
челове́к с умо́м чалаве́к з ро́зумам;
2. чаще
броже́ние в ума́х хвалява́нне грама́дскай ду́мкі;
направле́ние умо́в кіру́нак (грама́дскай) свядо́масці, грама́дскай ду́мкі;
настрое́ние умо́в настро́й грама́дскай ду́мкі (грама́дства, людзе́й);
3. (мыслитель) ро́зум, -му
лу́чшие умы́ челове́чества ле́пшыя ро́зумы чалаве́цтва;
све́тлый ум све́тлы ро́зум;
◊
без ума́ быть (от кого-, чего-л.) у захапле́нні быць, тра́ціць ро́зум (вар’яце́ць) (ад каго-, чаго-небудзь);
бра́ться за ум бра́цца за ро́зум;
(быть) в уме́ мець ро́зум;
в уме́ ли ты? ці ма́еш ты ро́зум?;
в здра́вом уме́ и твёрдой па́мяти пры сваі́м ро́зуме і цвёрдай па́мяці;
вы́жить из ума́ вы́жыць з ро́зуму, здурне́ць;
держа́ть в уме́ трыма́ць у галаве́, по́мніць;
из ума́ вон з ро́зуму сышло́; з галавы́ вы́лецела;
за́дним умо́м кре́пок мо́цны за́днім ро́зумам;
коро́ткий ум каро́ткі ро́зум;
на ум наста́вить даве́сці да ро́зуму, вы́весці на пра́вільную даро́гу;
на уме́ (в уме́) наўме́, у ду́мках, у галаве́;
и в уме́ не́ было і наўме́ (і ў ду́мках, і ў галаве́) не было́;
и на ум нейдёт і ў галаву́ не ідзе́ (не ле́зе);
у него́ друго́е на уме́ у яго́ і́ншае наўме́ (у ду́мках, у галаве́);
у него́ что на уме́, то и на языке́ у яго́ што наўме́ (у галаве́), то́е і на языку́; ён што ду́мае, то́е і гаво́рыць;
не его́ (моего́, твоего́) ума́ де́ло не з яго́ (з маі́м, з тваі́м) ро́зумам (рабі́ць што-не́будзь, разважа́ць пра што-не́будзь); не яго́ (мая́, твая́) спра́ва;
не в по́лном уме́ не ў по́ўным ро́зуме;
(не) в своём уме́ (не) пры сваі́м ро́зуме;
в уме́ (считать, прикинуть) у галаве́;
счёт в уме́ падлі́к у галаве́;
не выхо́дит из ума́ не выхо́дзіць з галавы́;
от большо́го ума́ ад вялі́кага ро́зуму;
повреди́ться в уме́ крану́цца з ро́зуму;
повреждённый в уме́ ненарма́льны, вар’я́т;
раски́нуть умо́м паварушы́ць мазга́мі;
с умо́м з ро́зумам;
свести́ с ума́ з ро́зуму зве́сці;
сойти́ с ума́ звар’яце́ць, стра́ціць ро́зум, з глу́зду з’е́хаць;
вы с ума́ сошли́! вы звар’яце́лі!;
он (она́) себе́ на уме́ ён (яна́) хі́тры (хі́трая), яго́ (яе́) не ашука́еш;
ско́лько голо́в, сто́лько умо́в што галава́, то і ро́зум;
те́рять ум тра́ціць ро́зум;
ум за ра́зум захо́дит ро́зум за ро́зум захо́дзіць;
ум хорошо́, а два лу́чше адна́ галава́ до́бра, а дзве яшчэ́ лепш;
ума́ не приложу́ ро́зуму не дабяру́;
ума́ пала́та ве́льмі разу́мны;
научи́ться уму́-ра́зуму навучы́цца ро́зуму;
уму́ непостижи́мо ро́зуму недасту́пна, ро́зум не мо́жа зне́сці, незразуме́ла;
уму́ помраче́ние про́ста дзі́ва.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)