ана́пест, ‑а, М ‑сце, м.
У вершаскладанні — трохскладовая стапа з націскам на апошнім складзе, напрыклад: Нӗ кля̆ні́/цӗ мя̆не́, / Што̆ тӑк сму́т/нӑ пя̆ю́. Купала.
[Грэч. anapaistos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ямб, ‑а, м.
Вершаваны размер — двухскладовая стапа з націскам на другім складзе, напрыклад: Мароз,/ зіма,/ Снягі/ вакол,/ І спіць/ трава,/ Пад сне/ гам дол. Колас.
[Грэч. jambos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
амфібра́хій, ‑я, м.
У вершаскладанні — трохскладовая стапа, у якой націскны склад знаходзіцца паміж двума ненаціскнымі. Напрыклад: Я̆ ба́чы̆ў, / я̆к ве́цӗр / пӑ по́лі̆ / гўля́ў, / Зя̆млю́ ў/зры̆ва́ў і̆ / бя̆розкӑй / хі̆ляў. Купала.
[Грэч. amphibrachys.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
харэ́й 1, ‑я, м.
Вершаваны памер — двухскладовая стапа з націскам на першым складзе, напрыклад: Во́брӑз / мі́лы̆, / по́ўны̆ / ча́рӑў.
[Грэч. choréois.]
харэ́й 2, ‑я, м.
Доўгі шост для кіравання запрэжкамі аленяў або сабак.
[З ненецкага.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пео́н 1, ‑а, м.
Спец. Чатырохскладовая вершаваная стапа антычнай метрыкі з трох ненаціскных і аднаго націскнога склада.
[Грэч. paiēōn.]
пео́н 2, ‑а, м.
Селянін, батрак у краінах Лацінскай Амерыкі і ў паўднёвых штатах ЗША, які ператварыўся ў выніку кабальнай залежнасці ў раба.
[Ад ісп. peon — падзёншчык, батрак.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Во́ўчая ступня ’герань крывяна-чырвоная, Geranium sanguineum L.’ (Касп.), воўчая стапа ’тс’ (Дэмб., 1, 284). Рус. волчья стопа ’Geranium pratense L.’, укр. вовча стопа ’Geranium sanguineum L.’ Гл. ступня. Відавочна, паводле формы лісця, параўн. назвы для Geranium pratense L. рус. орлиная лапка, медвежья лапка, укр. вовчі лапки (Аненкаў, 156).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спандэ́й, ‑я, м.
Двухскладовая стапа (у антычным вершаскладанні — з двух доўгіх складоў, у сілаба-танічным — з двух націскных складоў). Усё часцей і часцей у працах па паэтыцы пачалі ўжывацца паняцці пірыхій і спандэй, якія выяўлялі недастатковасць метрычных націскаў у двухскладовых памерах. «Полымя».
[Грэч. spondeios.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стопа́III ж.
1. (предметы, ровно положенные один на другой) стос, род. сто́са м.; касцёр, род. кастра́ м.; сці́рта, -ты ж.;
стопа́ книг стос кніг;
2. (мера бумаги) стапа́, -пы́ ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
метр 1, ‑а, м.
1. Адзінка даўжыні ў метрычнай сістэме мер, роўная ста сантыметрам. Гэта была прасторная чатырохкантовая яма даўжынёю ў восем метраў і на чатыры метры шырыні. Колас.
2. Лінейка такой жа даўжыні з нанесенымі на ёй дзяленнямі на сантыметры. У майго бацькі ніколі не было на плячах стрэльбы. Але затое ў кішэні, у пінжаку, ляжаў складны блішчасты метр. Сачанка.
3. Паверхня чаго‑н., колькасць якога‑н. матэрыялу, роўная гэтай меры (квадраты, пагонны, кубічны метр). Метр жылой плошчы. Метр дроў.
[Ад грэч. metron — мера.]
метр 2, ‑а, м.
1. У вершаскладанні — намер верша, стапа.
2. У музыцы — раўнамернасць чаргавання моцных і слабых долей у такце.
[Ад грэч. metron — мера.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ступе́нь ‘выступ лесвіцы’, ‘этап у развіцці’, ‘мера якасці, дзеяння’, ‘вучонае званне’ (ТСБМ), ‘ступня; крок’ (Нас.), ‘ступня; крок; мера якасці, градус’ (Байк. і Некр.), ‘ступня’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Ян.), ‘крок’ (Шымк. Собр., ТС), ‘ступак; ступня’ (ЛА, 3), ‘мера, роўная чалавечай ступні’ (Пятк. 2), ступі́нь ‘ступня’ (Дразд.), сту́пынь ‘тс’ (кам., КЭС), параўн. ст.-бел. степень ‘парог, лесвіца’ (Ст.-бел. лексікон), стопень ‘ступень, этап’ (там жа). Укр. ступі́нь ‘крок’, рус. ступе́нь ‘выступ лесвіцы’, в.-луж. stupjeń ‘чаравік’, ‘мера праяўлення якой-небудзь якасці; працэнт’, н.-луж. stupjeń ‘лямцавы чаравік’, чэш. stupeň, славац. stupeň ‘ступень’, серб.-харв. сту́пањ, славен. stọ̑pənj, балг. стъ́пен. Прасл. *stǫpenъ. Дэвербатыў да *stǫpiti (гл. ступіць) з суф. ‑enь; гл. Фасмер, 3, 788; Шустар-Шэўц, 1371; Махэк₂, 590; Бязлай, 3, 321. Борысь (578) праславянскім лічыць *stepenь (параўн. рус. степень, серб.-харв. сте̏пен, балг. сте́пен, макед. степен, ст.-слав. степень) ад незахаванага *stepti ‘ступіць, стаць’, на якое пазней паўплываў дзеяслоў *stǫpiti. Сюды ж ступе́ніць ‘ісці’ (навагр., Шн.). Параўн. стапа, стопень, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)