ране́й, прысл.
1. гл. рана².
2. Да пэўнага, указанага моманту.
Прыйсці на дзве гадзіны р.
3. У мінулым, да гэтага, да нядаўняга часу.
Р. тут было балота.
4. Спачатку, найперш.
Р. выслухай, а потым гавары.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разва́жны, -ая, -ае.
1. Якому ўласціва развага, роздум; разважлівы.
Дзядзька — чалавек р.: спачатку падумае, а потым скажа.
2. Які змяшчае ў сабе павучанне, параду і пад.
Разважнае слова.
3. Спакойны, паважны, размераны.
Ісці разважным крокам.
|| наз. разва́жнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сацыя́л-дэмакра́тыя, -і, ж.
Ідэйна-палітычная плынь у міжнародным рабочым руху, якая ўзнікла ў канцы 19 ст. і спачатку ставіла сваёй мэтай рэвалюцыйную барацьбу з капіталізмам, а затым перайшла да палітыкі рэформ, накіраваных на паступовае сацыяльна-эканамічнае ўдасканаленне грамадства.
|| прым. сацыя́л-дэмакраты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыда́цца², 1 і 2 ас. не ўжыв., -да́сца; -да́ўся, -дала́ся, -ло́ся; зак.
1. Дадацца, далучыцца да каго-, чаго-н.; перадацца.
Яму прыдалося (безас.) упартасці.
Меркавалі, што хвароба прыдалася дзіцяці ад паганага вока.
2. Здацца, уявіцца.
Мне спачатку прыдалося (безас.), што ён намнога старэйшы.
|| незак. прыдава́цца, -дае́цца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
на́перво нареч., прост. спача́тку, спярша́; (прежде всего) перш за ўсё;
◊
пе́рво-на́перво перш-на́перш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
папе́рад (разм.).
1. прысл. Уперад.
Жанчына пайшла п., паказваючы, куды трэба пад’язджаць.
2. прысл. Спачатку, раней.
П. памый рукі, а потым садзіся за стол.
3. прыназ. з Р. Ужыв. для ўказання на прадмет ці асобу, раней за якія кім-, чым-н. было ўтворана якое-н. дзеянне.
Ён з’явіўся п. усіх.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сто́рапу, прысл.
Абл. Разгубіўшыся. Спачатку, сторапу, нічога і не заўважыў. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Напе́рад ’уперад’ (ТСБМ, Ян.), наперэ́д ’тс’ (ТС), напе́рад, наперэ́д, напярод ’раней’, ’спачатку’ (Жд. 2, Ян., ТС; пруж., Сл. ПЗБ), укр. наперед ’уперад’, ’спачатку’, ’надалей’, рус. наперёд ’раней’, ’спачатку’, ’у будучым’, польск. naprzód ’спачатку’, ’уперад’, серб.-харв. напред ’уперад’, балг. напред ’тс’, макед. напред ’тс’. Са спалучэння *na і назоўніка ў він. скл. адз. л., гл. перад 1, пярод ’пярэдняя частка’; семантыка ’спачатку’, ’раней’, ’надалей’ развілася з прасторавага значэння для абазначэння часу, пры гэтым пунктам адліку можа стаць як мінулы, так і будучы адрэзак часу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наперёд нареч., прост.
1. (вперёд) напе́рад;
2. (сначала) спярша́, перш, спача́тку, упе́рад;
◊
за́дом наперёд за́дам напе́рад.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
чвартава́нне, ‑я, н.
Гіст. Сярэдневяковы спосаб смяротнай кары, пры якім спачатку адсякаліся рукі, ногі, потым галава.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)