Маля́ўка 1, мыля́ўка, маля́ўкі ’малёк, маленькая рыбка, якая толькі што выйшла з ікры’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’дробязь, малеча’ (Бяльк.), рус. маля́вка, кастр., ярасл., валаг. маля́ва, моля́ва ’маленькая рыбка’, тамб., тул. малявка, молявка ’вельмі маленькая істота (рыбка, птушачка, зверына)’, паўн.-дзв., ленінгр. ’галавасцікі’, укр. малявка ’дробная рыба’; бел. маляўка ’рыба гарчак, Rhodeus sericeus amarus’ (Жук., БелСЭ), рус. малявка ’тс’; бел. маля́ўка ’рыба Leucaspius delinateus’ (Жук., 214), рус. маск. малявка ’тс’; бел. маляўка ’рыба гальян звычайны, Phoxinus phoxinus (L.)’, рус., урал., бас. р. Камы малявка ’тс’; польск. malawka, mulawka ’від рыбы’, molawka ’дробная рыбка’. Утварэнне з суфіксам ‑к‑а ад прыметніка ⁺малявы. Параўн. рус. калуж. маля́вочный, маля́вошный ’малыш, малы (у звяртанні да дзіцяці)’, макед. малав ’малы’, серб.-харв. ма̏љав ’пушысты, які аброс валаскамі, пухам’.
Маля́ўка 2 ’хвароба рожа’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) утворана ад (на)‑маляваны: плямы на скуры выглядаюць, як памаляваныя. Да малява́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́пуха, ро́пушка ’невялічкая рыбка, падобная на мянька (галец?)’, ’жаба з жоўтым падбрушшам’ (ТС). Відаць, не звязана з ра́пушка (гл.); хутчэй да рапуха (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Склізо́к ‘галец, Nemachilus barbatulus L.’ (Жукаў). Да склізкі (гл.), бо рыбка з тонкай скурай без лускі (Жыв. св., 76), іншыя назвы: сліж, сліжык (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сардзі́на, ‑ы, ж.
1. Невялікая марская прамысловая рыбка сямейства селядцовых. У гэтым гарадку [Федала] ёсць завод рыбных кансерваў. Тут ловяць сардзіны, анчоўсы, макрэль, камбалу. В. Вольскі.
2. толькі мн. (сардзі́ны, ‑дзін). Кансервы з гэтай рыбы. Неўзабаве на стале з’явілася ежа: смажанае сялянскае сала, нямецкія кансервы, сардзіны. Новікаў.
[Іт. sardina.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
папрабіва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Прабіць, праламаць што‑н. у многіх месцах. Я месцы ведаю, папрабаваў.. палонкі. На ноч туды вуды пастаўлю, а ранічкаю — рыбка. Савіцкі. // Прайсці праз што‑н. з сілай — пра ўсё, многае. Крыніцы папрабівалі пясок.
2. Пракалоць чым‑н. вострым усё, многае. Папрабіваць ногі на цвікі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сардзі́на ’невялікая марская прамысловая рыбка сямейства селядцовых’ (ТСБМ). Праз. рус. сарди́н(к)а ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 80) з фр. sardine > італ., лац. sardīna, sarda, літаральна ’сардынская рыба’, ад назвы вострава Сардынія (Фасмер, 3, 562).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мулю́к ’маленькая рыбка ўсіх парод’ (пін., Кар.), рус. мул, мулёк ’рыба Mugil cephalus’, арханг., наўг., сіб. мулёк ’малёк’, ’дробны акунь’, якія Фасмер (3, 8) суадносіць з моль > мальва́ (гл.). Параўн. таксама польск. mulawka, malawka ’від рыбы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Камса́ ’дробная рыбка анчоўс, Engraulis encrasicholus’ (ТСБМ; шчуч., Сл. паўн.-зах.), ’падкормка для маладых пчол’ (круп. Сл. паўн.-зах.). З рус. хамса́, хамза́ ’тс’, якія з н.-грэч. χα(μ)ψί ’тс’ (Фасмер, 2, 175 і 4, 221).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пундач ’рыба Cottus gobio Linne’ (басейн Нёмана; Жук., 397; Жукаў, 156); сюды ж пу́нда ’невялікая тоўстая рыбка’ (шальч., Сл. ПЗБ). Паводле Грынавяцкене (там жа), з літ. pundzis ’джгір’, у аснове значэнне ’тоўсты, пузаты’, параўн. літ. дыял. pundzyla ’таўстун, пузан’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рака́, -і́, ДМ рацэ́, мн. рэ́кі і (з ліч. 2, 3, 4) ракі́, рэк, ж.
1. Прыродны вадаём, які пастаянна цячэ па пракладзеным вадой рэчышчы ад вытоку ўніз да вусця.
Пайсці на раку.
Рыбка ў рацэ, ды не ў руцэ (прымаўка).
2. перан. Няспынны паток чаго-н., вялікая колькасць.
Па плошчы плыла людская р.
Рэкі крыві.
|| памянш.-ласк. рэ́чачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак.
|| нар.-паэт. рэ́чанька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж.
|| прым. рачны́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)