Патру́ль ’невялікі ўзброены атрад або судна, самалёт для нагляду за парадкам і бяспекай’ (ТСБМ), ’вартавы’ (брасл., Сл. ПЗБ). З устарэлага польск. patrul або з рус. патру́ль ’тс’, якія праз ням. Patrul прыйшлі з франц. patrouill ’дазор’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Там-ся́м, там і сям ’дзе-нідзе, зрэдку’ (ТСБМ), там‑сям ’у іншых мясцінах’ (Варл., Арх. Вяр.), там і сям ’у розных месцах’ (Вруб.). Спалучэнне там і сям (гл.), параўн. сям‑там ’дзе-нідзе’ з адваротным парадкам элементаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
расста́віць, -та́ўлю, -та́віш, -та́віць; -та́ўлены; зак.
1. каго-што. Размясціць, паставіць якім-н. чынам, парадкам.
Р. кнігі на паліцах.
2. што. Паставіць так, каб павялічылася адлегласць паміж чым-н.
Р. ногі.
3. што. Рассунуўшы, устанавіць для карыстання што-н. рассоўнае, раскладное.
Р. раскладушку.
|| незак. расстаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. расстано́ўка, -і, ДМ -но́ўцы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
захмяле́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Стаць п’яным; ап’янець. Пракоп шчыра зычыў дабра Шарупічам, усе тосты здаваліся яму важнымі, і ён крыху захмялеў. Карпаў. [Юзік] адзін выпіў усю гарэлку, з’еў цэлага селядца і парадкам захмялеў. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бу́дачнік, ‑а, м.
Той, хто нясе каравульную службу ў будцы, жыве ў каравульнай, чыгуначнай будцы. Ідзе Сцёпка,.. мінае чырвоныя домікі будачнікаў, пераезды. Колас. // У дарэвалюцыйнай Расіі — паліцыянт, які глядзеў за парадкам на вуліцы, знаходзячыся ў будцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пара́дак, -дку, мн. -дкі, -дкаў, м.
1. Наладжаная сістэма размяшчэння чаго-н., належны стан чаго-н.
У пакоі поўны п.
Навесці п. дзе-н. Усё ў парадку (усё так, як належыць). Для парадку (для падтрымання парадку, для захавання прынятых правіл, фармальнасцей). Сваім парадкам (як заўсёды, як звычайна).
2. Паслядоўны ход чаго-н.
Расказаць усё па парадку. П. дня (пералік пытанняў, якія неабходна абмеркаваць на пасяджэнні). У рабочым парадку (у ходзе работы).
3. Спосаб, метад, рэжым чаго-н.
П. аплаты працы.
П. галасавання.
Завесці новыя парадкі.
4. Вайсковае пастраенне.
Баявы п.
Рухацца паходным парадкам.
5. Разнавіднасць, тып чаго-н.
Пытанні агульнага парадку.
6. У матэматыцы: лікавая характарыстыка той або іншай велічыні.
Крывая другога парадку.
○
Парадак слоў — у граматыцы: размяшчэнне членаў сказа адпаведна сінтаксічным нормам або камунікатыўным задачам маўлення.
|| памянш. пара́дачак, -чку, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагляда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго-што, за кім-чым, з дадан. сказам і без дап. Уважліва сачыць вачыма за кім-, чым-н.
Н. зацьменне сонца.
Н. за палётам буслоў.
2. за кім-чым. Вывучаць, даследаваць.
Н. за развіццём падзей, што адбываюцца ў грамадстве.
3. за кім-чым. Ажыццяўляць нагляд.
Н. за дзецьмі.
Н. за парадкам.
|| наз. нагляда́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
назіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго-што, за кім-чым, са злуч. «што» або «як». Уважліва сачыць вачыма за кім-, чым-н., не спускаць з вачэй.
Н. зацьменне сонца.
Н. за палётам птушкі.
2. каго-што. Вывучаць, даследаваць.
Н. развіццё клетак расліны.
3. за кім-чым. Ажыццяўляць нагляд за кім-, чым-н.
Н. за дзецьмі.
Н. за парадкам.
|| наз. назіра́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кантраба́ндны, ‑ая, ‑ае.
Які з’яўляецца кантрабандай. Кантрабандны тавар. // перан. Тайны, забаронены. У часе ж вайны з немцамі пан Зыгмусь некалькі разоў перавозіў кантрабандным парадкам цара Мікалая, каб за граніцай ён мог пабачыцца і пагутарыць з Вільгельмам. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паназіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., за кім-чым і без дап.
Пазіраць некаторы час. Паназіраць за хворай. □ Данік і Анатоль, косячы траву, павінны паназіраць за вартай, разведаць подступы. Шамякін. Павел пастаяў, паназіраў — усё ішло сваім парадкам. Гроднеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)