◎ Не́пасць ’нечаканасць’, у выразе: з непасці — нечакана (Сл. ПЗБ). Няясна, магчым^а, да пасць, падаць ’падаць, нечакана з’яўляцца’, параўн. фразеалагізм ні села, ні пала ’знянацку, нечакана, не раздумваючы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спрут, ‑а, М спруце, м.
Марская жывёла класа галаваногіх малюскаў з мешкападобным целам і васьмю шчупальцамі; васьміног. Тут жа чарнелі карчы-вываратні з фантастычнымі карэннямі, падобныя да страшных спрутаў. Бядуля. / у перан. ужыв. На Захад, таварыш! На логава спрутаў! Фашысцкая пала мяжа. А. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бу́хты-бара́хты / с бу́хты-бара́хты прост. ні з сяго́ ні з таго́, ні се́ла ні па́ла, (вдруг) ра́птам.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Крыса́ 1 ’лента для касы’ (Чуд.). Гл. крысо.
Крыса́ 2 ’верхняя частка збанка’ (Жыв. сл., Нар. словатв., ТС, Мат. Гом.). Гл. крысо.
Крыса́ 3 ’пала адзення’ (Нар. сл., Янк. II, Шат.). Гл. крысо.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Палаві́к 1 ’вузкі доўгі дыванок з грубай тканіны, які рассцілаецца на падлозе’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Рус. полови́к ’тс’. Суфіксальнае ўтварэнне ад палавы < пол 2 (гл.).
Палаві́к 2 ’андарак’ (ДАБМ, 934). Да пала́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Аба́пал ’з двух бакоў’, ст.-бел. обаполъ (Нас. гіст.), обополный ’узаемны, сумесны’ з 1553 (Булыка, Запазыч.), ст.-рус. обаполъ, ст.-польск. obopol, чэш. obopol, серб.-харв. obapol (XVI ст.) да прасл. *oba poly (Карскі 2-3, 74, 89). Гл. абое і пала.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крысо́ ’пала адзення’ (ТСБМ, Бір. Дзярж., Янк. I, Некр.). Укр. криса ’край, берагі сасуда, палі капелюша’, польск. kresa ’палі капелюша’. Ёсць меркаванне аб запазычанні польскіх слоў з с.-в.-ням. kritz ’лінія, рыска’. Параўн. польскія дублеты kreska/kryska, kresić/krysić, што сведчыць аб магчымасці запазычання бел. крысо, крыса і ўкр. криса праз польскае пасрэдніцтва (Слаўскі, 3, 90–91).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прапа́сці, -паду́, -падзе́ш, -падзе́; -падзём, -падзяце́, -паду́ць; -па́ў, -па́ла; -падзі; зак.
1. Знікнуць невядома куды.
Дакументы прапалі.
Дзе ты на тыдзень прапаў? (не прыходзіў на працягу тыдня).
2. Перастаць быць бачным ці чутным.
Коннік сеў на каня і прапаў з віду.
3. Страціцца, знікнуць; загінуць, памерці.
Прапаў спакой, боль.
Гэты чалавек нідзе не прападзе.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прайсці без карысці, безвынікова.
Паўдня прапала.
|| незак. прапада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Дзе наша не прападала! (гаворыцца, калі хто-н. ідзе на рызыку спадзеючыся на ўдачу; разм.).
|| наз. прапа́жа, -ы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыпа́сці сов.
1. (да каго, чаго) припа́сть (к кому, чему); (плотно, вплотную) прини́кнуть (к кому, чему), прильну́ть (к кому, чему);
п. да ма́тчыных грудзе́й — припа́сть (прини́кнуть, прильну́ть) к матери́нской груди́;
п. лбом да хало́днай шы́бы — прини́кнуть (прильну́ть) лбом к холо́дному стеклу́;
2. (на што) (произойти в одно время с чем-л.) прийти́сь (на что), совпа́сть (с чем);
свя́та ~па́ла на панядзе́лак — пра́здник пришёлся на понеде́льник;
3. вы́пасть (на до́лю), прийти́сь, доста́ться;
мне ~па́ла спатка́цца з ця́жкім го́рам — мне вы́пало (на до́лю) встре́титься с тяжёлым го́рем;
яму́ ~па́ла е́хаць — ему́ вы́пало е́хать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
успа́сці, -паду́, -падзе́ш, -падзе́; -падзём, -падзяце́, -паду́ць; -па́ў, -па́ла; -падзі́; зак. (разм.).
1. на каго-што. Напасці з мэтай захопу, грабяжу, забойства і пад.
Разбойнікі ўспалі на падарожнага.
2. на каго (што). Накінуцца на каго-н. з лаянкай, папрокамі.
У. на неслуха.
3. каго-што. Выпадкова трапіць, набрысці на каго-, што-н.
У. на след.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), на каго (што). Нечакана авалодаць кім-н., ахапіць каго-н. (пра якое-н. пачуццё).
На яго ўспала лень.
◊
Успасці на думку каму (разм.) — прыйсці, з’явіцца ў думках.
Позна мне гэта ўспала на думку.
|| незак. успада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)