даўне́йшы, -ая, -ае.
1.
Выш. ст. да прыметніка даўні.
2. Які адбыўся задоўга да цяперашняга часу; старадаўні.
Даўнейшыя звычаі адышлі ў нябыт.
3. у знач. наз. даўне́йшае, -ага, н. Мінулае, час, які папярэднічаў сучаснаму.
Д. не вернецца ніколі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ні́г̌ды ’ніколі’ (навагр., З нар. сл.; Сцяц., Сл. ПЗБ), нігды ’тс’ (Жд. 1, Сцяшк., Сл. Брэс.), нігда ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), негдэ, ныгды ’тс’ (драг., Нар. словатв.), ныгдэ ’тс’ (камян., Сл. ПЗБЗ, ст.-бел. никгды (нигды9 никды) з 1392 г. Хутчэй за ўсё даўняе запазычанне з польск. nigdy, пра што сведчыць графічнае адлюстраванне выбуховага г, ст.-бел. кг ці г: никгды, нигды (Карскі 2-3, 370; параўн. таксама Жураўскі, SOr, 10, 40; Булыка, Лекс. запазыч., 157)Меркаванні Шубы (Прысл., 60) пра самастойнае развіццё никогды > никгды здаецца менш верагодным, параўн., аднак, гродз. нігады ’ніколі’, якое можна вывесці з нігод ’ніколі’ (гл.), што адкрывае шлях трансфармацыі нігадыжігды.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Слі́жба ‘колькасць’: ніколі не бачыла такой сліжбы людзей (Мат. Гом.). Калі гэта не памылка пры запісе, гл. сці́жба, то верагодней за ўсё кантамінацыя апошняга і лічба ‘лік, колькасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
негасі́мы, ‑ая, ‑ае.
Які ніколі не гасне. Негасімы агонь.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скандалі́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Той, хто ўчыняе скандалы, скандаліць. [Стараста:] — Валацуга і скандаліст, бадзяўся па гарадах, капейкі пры душы ніколі не меў, .. у нашым родзе, гэткіх ніколі не было... Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́здно
1. нареч. по́зна;
2. безл., в знач. сказ. по́зна;
◊
лу́чше по́здно, чем никогда́ лепш по́зна, чым ніко́лі;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рак¹, -а, мн. -і, -аў, м.
Пакрытая панцырам прэснаводная або марская жывёліна з клюшнямі і брушкам.
Рачны р.
◊
Калі рак свісне — невядома калі або ніколі.
Паказаць, дзе ракі зімуюць каму — правучыць, пакараць каго-н.
|| памянш. рачо́к, -чка́, мн. -чкі́, -чко́ў, м.
|| прым. ра́кавы, -ая, -ае і рачы́ны, -ая, -ае.
Ракавая шыйка (брушка рачнога рака). Рачыныя вочы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
го́ладна,
1. Прысл. да галодны (у 1 знач.).
2. безас. у знач. вык., звычайна каму. Пра галодны стан, адчуванне голаду кім‑н. Было страшна, голадна, але Анатоль ніколі не хныксіў, ніколі не наракаў на цяжкасці. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перапо́лы ў выразе: пераполае поле ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Ян.). Відаць, са стараж.-рус. прѣполый ’зусім пусты’, параўн. ст.-рус. переполье ’дзікае поле’ (1665 г.), переполейцо (1640 г.) ’тс’. Да пера- і полы (гл.). Параўн. таксама перапалявіца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ва́хныль ’вухналь, цвік, якім прыбіваюць падкову да капыта’ (Бяльк.). Дыялектная змена слова вухналь ’тс’ (запазычанага з польск. ufnal < ням. Hufnagel; параўн. Брукнер, 592). Пры перанясенні націску на першы склад нібы «аднаўляецца» націскное «а» (якога там у рэчаіснасці ніколі не было).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)