Тран ’рыбін тлушч’ (Яруш.; ашм., паст., Сл. ПЗБ). З польск. tran ’рыбін, кітовы, цюленевы тлушч’, якое з ням. Tran ’рыбін тлушч’ — скарочанага Fischtran, у якім ‑tran < с.-н.-ням. trān ’кропля’, нова-в.-ням. Träne ’сляза’ (Голуб-Ліер, 486; ЕСУМ, 5, 618).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перасці́хнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. перасціх, ‑ла; зак.
Разм. Тое, што і сціхнуць. У сельсавеце была вялікая гамана, але, як зайшоў туды Гарбач, усе перасціхлі. Мурашка. Раптам на дол упала кропля, адна, другая, потым дзве разам. Адкуль бы гэта, калі дождж даўно перасціх і нідзе не нахмарвае? Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тры́пер ‘ганарэя’ (ТСБМ), тры́пэр ‘тс’ (Некр. і Байк.). Праз рускую мову (триппер) ці польскую (tryper) з ням. Tripper ‘тс’, якое ад дзеяслова trippen ‘ка́паць’ (Голуб-Ліер, 489; Фасмер, 4, 103; ЕСУМ, 5, 640; Вінцэнц), генетычна звязанага з tropfen ‘тс’, ст.-в.-ням. tropfo ‘кропля’, англ. drop ‘тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ка́пля ’кропля, часцінка вадкасці’ (ТСБМ, Сержп. Ск., Сцяшк., Яруш.; КЭС, лаг.; шчуч., Сл. паўн.-зах.). Укр., рус. капля, ст.-рус. каплꙗ польск. уст. дыял. kapia ’тс’, ’капеж’, чэш. kápě, славац. kaplina, славен. káplja, серб.-харв. ка̏пља, балг. капля, ст.-слав. каплꙗ. Прасл. kapja < kapati ’капаць’ (Трубачоў, 9, 147).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цывілізава́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад цывілізаваць.
2. у знач. прым. Далучаны да цывілізацыі; які адказвае патрабаванням цывілізацыі; культурны, адукаваны. Цывілізаваныя народы. □ 10 лютага 1937 года ўвесь цывілізаваны свет адзначаў 100‑годдзе з дня смерці Пушкіна. У. Калеснік. [Жонка:] — Усяму цывілізаванаму свету вядома, што маленькая кропля нікаціну забівае нават каня. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́пля в разн. знач. ка́пля, -лі ж., кро́пля, -лі ж.;
ка́пля росы́ ка́пля расы́;
ани́совые ка́пли фарм. ані́савыя ка́плі;
◊
ни ка́пли ні ка́плі (ні кро́плі);
до ка́пли да ка́плі (да кро́плі);
ка́пля в мо́ре ка́пля (кро́пля) у мо́ры;
как две ка́пли воды́ (похо́ж) як дзве ка́плі (кро́плі) вады́ (падо́бны);
до после́дней ка́пли кро́ви да апо́шняй ка́плі (кро́плі) крыві́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
непрые́мна,
1. Прысл. да непрыемны.
2. безас. у знач. вык. Аб пачуцці незадаволенасць засмучэння, прыкрасці, якое адчувае хто‑н. Непрыемна было на душы ў брыгадзіра. Кавалёў. Капала з лісцяў, і, калі кропля пападала за каўнер, было непрыемна. Гурскі. Базыль нічога не адказаў — яму было непрыемна, што пра яго сварку з бацькам ужо ведаюць. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сляза́, -ы́, мн. слёзы і (з ліч. 2, 3, 4) слязы́, слёз, ж.
1. мн., адз. ў знач. зб. Празрыстая саленаватая вадкасць, якая выдзяляецца слёзнымі залозамі вачэй пры раздражненні, болі або моцных перажываннях.
На марозе з вачэй цякуць слёзы.
2. Адна кропля такой вадкасці.
З вока паказалася с.
3. мн. Плач.
Прыйсці са слязамі.
Не стрымаць слёз.
Скрозь слёзы (плачучы).
◊
Аблівацца слязамі — моцна плакаць.
Пусціць слязу — заплакаць (іран.).
|| памянш. слёзка, -і, ДМ -зцы, мн. -і, -зак, ж. (да 2 знач.) і слязі́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цю́целька, ‑і, ж.
У выразе: цюцелька ў цюцельку — зусім дакладна, кропля ў кроплю. Судны ходзяць праз дзень і на прыстань прыбываюць якраз к пачатку Люсьчынай работы. «Чаркес» яе дастаўляе цюцелька ў цюцельку. Ракітны. [Грышка:] — А цяпер скажы мне яшчэ, адкуль ты [Кастусь] так пра маю жытку ведаеш?.. У хаце маёй, здаецца, не быў, а ўсё цюцелька ў цюцельку праўда... С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сля́каць ‘слота, мокрае надвор’е’ (ЛА, 2), сля́коць ‘тс’ (ТС). Параўн. укр. дыял. сля́ка, сля́коть, слякота́ ‘тс’, рус. сля́коть ‘тс’, ст.-польск. śląkwa, słęka, польск. sląka ‘дажджлівае надвор’е, снег з дажджом’, серб.-харв. сле̏ка ‘марскі прыліў’. Прасл. *slęk‑/*słǫk‑, адсюль польск. дыял. ślęknąć ‘прамокнуць, вымакнуць’, відаць, гукапераймальнага паходжання, параўн. літ. šlė̃kti ‘пырскаць’, šlakas ‘кропля’ (Фасмер, 3, 682; ЕСУМ, 5, 314; Астроўскі, ABSI, 27, 127).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)