варката́ць, ‑коча; незак.
1. Муркаць (пра ката).
2. Буркаваць. На хібах стрэх, на вешалах пад стрэхамі хат варкаталі галубы. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кот кот, род. ката́ м.;
морско́й кот зоол. марскі́ кот;
◊
(как) кот напла́кал (як) кот напла́каў;
кота́ в мешке́ купи́ть (прода́ть) ката́ ў мяшку́ купі́ць (прада́ць).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
псік, выкл.
Выгук, якім адганяюць ката. — Псік, злы дух, не дасць пасядзець! — Кот выкаблучыўся ў паветры, адляцеў ад тоўстай нагі маці. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́хра, ‑ы, ж.
Прыродная мінеральная фарба жоўтага або чырвонага колеру. Футра ў ката было вельмі прыгожае. Дымчата-рыжае, трохі ў бруднаватую вохру. Караткевіч.
[Грэч. ōchros — бледна-жоўты.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мы́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
Памянш.-ласк. да мыш.
•••
Гуляць у ката і мышку гл. гуляць.
Кошкі-мышкі гл. кошка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узагна́ць, узганю́, узго́ніш, узго́ніць; узагна́ў, -на́ла; узгані́; узагна́ны; зак.
1. каго-што. Прымусіць узысці куды-н.; загнаць на што-н.
У. ката на дрэва.
У. машыну на платформу.
2. каго. Прымусіць падняцца адкуль-н., змяніць становішча; успудзіць (разм.).
У. чараду птушак.
3. што на што. Насадзіць.
У. абручы на бочку.
|| незак. узганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Кі́ца ’коцік’ (Нас., Сцяц.). Укр. киця, польск. kicia ’тс’. Назва ката гукапераймальнага паходжання. Параўн. падзыўныя для ката (гл. ніці‑ніці): укр. киць‑киць, кицю‑кицю, польск. kici‑kici, kić‑kić. Цікава, што выгукі, якімі падклікаюць катоў, супадаюць у гэтых трох мовах, як і назва ката, якая ад іх паходзіць. Асабліва блізкія беларускія і польскія формы. Найбольш верагоднай застаецца гіпотэза Брукнера (226) аб пранікненні з ням. Kitze ’кошка’ (kitz‑kitz ’падзыўны вокліч’) у польскую мову. Адтуль лексема трапіла ў беларускую і украінскую. У іншых славянскіх мовах, уключаючы рускую, пералічаныя формы практычна адсутнічаюць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мры́каць, мры́каты ’муркаць (пра ката)’ (стол., Нар. лекс.). З ⁺мрукати, якое з польск. mrukać ’тс’. Да мрук (гл.)
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
улюбёнец, ‑нца, м.
Той, каго асабліва любяць, цэняць; пястун, любімчык. Пан загадаў вяселле свайго ўлюбёнца адзначыць багатым і вясёлым банкетам. Машара. Хлопчык усцешыўся, пагладзіў вялікага адгадаванага ката, князевага ўлюбёнца. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
карнаву́хі, ‑ая, ‑ае.
З абрэзаным або пакалечаным вухам. Карнавухі конь. □ А быў ён, Шарык, не з ціхіх.. Брахаў .. нават на жоўтага, карнавухага ката Базыля, абы той трапіў яму па вока. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)