Зер ’зрок’, ’лямпачка-капцілка’, зе́ра ’агонь, святло’ (Бяльк.). Рус. смал. зер ’агонь на наеў лодкі пры начной лоўлі рыбы’, зёр ’прасвет у лесе’. Адлюстроўвае корань *zьr‑ (гл. зрок, зрэнкі) са знач. ’тое, што відна’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
псава́цца, псую́ся, псуе́шся, псуе́цца; псуёмся, псуяце́ся, псую́цца; псава́ўся, -ва́лася; псу́йся; незак.
Станавіцца непрыгодным, дрэнным.
Мяса пачало п.
Зрок псуецца.
Настрой псуецца.
|| зак. сапсава́цца, -сую́ся, -суе́шся, -суе́цца; -суёмся, -суяце́ся, -сую́цца; -сава́ўся, -ва́лася; -су́йся іпапсава́цца (1 і 2 ас. не ўжыв.) -суе́цца.
|| наз. псава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
віду́шчы, ‑ая, ‑ае.
Які мае зрок, бачыць; проціл. сляпы. Відушчы чалавек. // Здольны бачыць. Адзіным, відушчым вокам дзед упіваецца ў глухамань ночы. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зрын ’зрок’ (лід., Сл. паўн.-зах.). Прыклад «зрын яго ні свеціць, ніскі на вочы» не даказвае тоеснасці значэння зрын — зрок. Утварэнне з таго ж кораня, але з нетыповым афармленнем (суфіксацыяй ‑inъ, ‑ynъ?); параўн. дрын, плын. Параўн. яшчэ зрынка́ты ’зіркаты’ (Сцяшк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недаба́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Дрэнна бачыць, мець слабы зрок. [Чыгуначнік:] — Эх, якім токарам быў Баталевіч! А цяпер на пенсіі, бо недабачваць стаў. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пафіласо́фстваваць, ‑ствую, ‑ствуеш, ‑ствуе; зак.
Філасофстваваць некаторы час. [Шыковіч] са смуткам падумаў, што слабее зрок. Непрыкметна прыходзіць старасць. Хацелася пафіласофстваваць на гэту тэму. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Про́зарна ’ясна’ (Касп.), прозо́рно ’празрыста’ (ТС), празо́рная (труба) ’падзорная’ (Мат. Гом.). Да зорыць, зрок.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зыр 1 ’адкрытае месца’. Параўн. укр. зір ’зрок’. Апафанічны варыянт кораня, прадстаўленага ў зрок, зрэнка, зара, зорка (гл.) са ступенню i > y.
Зыр 2 ’халодны, пранізлівы вецер’, зы́рыць ’прыпякаць (пра мароз)’, зы́рка ’горача’ (Сл. паўн.-зах.), зыр ’гарачыня, спёка, жар’ (тураў., ТС). Верагодна, перанос ад зыр 1, на што ўказваюць антанімічныя значэнні ў розных рэгіёнах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Наўзрок ’на выгляд, на вока’ (Нас., Др.). Да узіра́цца ’глядзець’, узро́к ’зрок, бачанне’, параўн. рус. навзгляд ’на вока, прыблізна’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зеркі ’вочы’, ’іскры’, ’зоркі’ (Нас.). Відаць, утворана ад *zьr‑ з суф. ‑ък‑; корань, прадстаўлены ў зрэнкі, зрок, мае значэнне ’глядзець’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)