гру́канне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. грукаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Траскатня кулямётаў, груканне гармат і свісты куль абуджалі ўсіх ад сну. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
груча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Разм. Грукаць, грукатаць. Міхалка ў кузні. Малатком гручыць па жалезе. Бядуля. А ў хаце ігралі скрыпкі і бубнілі бубны, пелі і гручалі. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адгру́каць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак. (разм.).
1. Перастаць грукаць.
2. перан., што. Пабудаваць, зрабіць, арганізаваць што-н. вялікае, дарагое і пад.
А. сабе дом.
3. перан., што. Працуючы, выконваючы абавязак, адбыць, адслужыць нейкі час.
Два гады на чыгунцы адгрукалі.
4. што. Адскакаць, станцаваць.
А. польку на танцах.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пагру́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Грукаць некаторы час. Быў [Якаў] упэўнены, што нямала прыйдзецца пагрукаць у дзверы, пакуль прачнецца Юзік. Чарнышэвіч. // Пастукаць. Я выйшаў на двор і пагрукаў у сцяну знойдзеным на двары паленам. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лескане́ць, лесконёць ’ляскатаць’ (ТС). Да ляскаць. Суфіксацыя, як у драг. *стуганёць (> стугонітэ ’грукаць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мазгата́ць ’біць, разбіваць, мажджэрыць’, ’грукаць дамагаючыся’ (Нас.). Рус. мозгота́ть ’тс’, ’балбатаць’, ’смактаць, есці’, ’хутка бегаць’, зах.-укр. москота́ти ’невыразна гаварыць, дрэнна вымаўляючы’, моско́та ’няясная вымова’. Да ⁺мозгот, утвораны, як стукот, лёскат, грукат, ад мазга́ць, параўн. славен. серб.-харв. мо̀згати ’ламаць галаву’ (звычайна такія дзеясловы выступаюць у пары: грукаць — грукатаць, ляскаць — лескатаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грук 1, ‑у, м.
Разм. Тое, што і грукат. Грук, гоман, цяжкае пыхценне — Другі падходзіць паравоз. Колас. Змоўкнуў грук навальніц У туманах трывожных начэй. Русак.
грук 2, выкл. у знач. вык.
Ужываецца ў значэнні дзеясловаў грукаць і грукнуць. Кавалі стук ды грук — выкавалі тры новыя булавы. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ло́гаці, ’стукаць’ (Сл. Брэс.). Няясна. Магчыма, балтызм. Параўн. літ. klegė́ti ’грукаць, стукаць, моцна гаварыць, шумець’. Менш верагодна германізм — са шлёгаць ’біць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́гаць ‘гайдаць, вагаць, штурхаць’, ‘насіцца, тупацець’ (ТС). Першае значэнне, магчыма, у выніку перастаноўкі з гу́таць ‘гушкаць’, параўн., аднак, ту́гнуць ‘тупнуць’ (гл.), тугоце́ць ‘ідучы, грукаць абцасамі, падэшвамі абутку’ (Руб.) — выразна гукапераймальнага паходжання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туру́каць ‘грукаць’ (Арх. Федар.): Ту‑ру, ту‑ру, па дуброўкі, / Ды там едзіць пан вялікі (Куп. і пятр. песні), сюды ж ‘падаваць гукі (пра жаўну)’, туруру́каць ‘падаваць гукі, турчаць’ (ТС). Гукаперайманне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)