◎ Нездале́ка ’той, у каго мала фізічнай сілы’ (Янк. 3.), нездаляка ’тс’ (Пятк. 2), нездалётнік ’нямоглы, слабы чалавек’ (Янк. 3.), ад нездалёць, ніздалёць ’быць слабому здароўем, нядужаму, хвораму’ (Янк. 1; глус., Янк. Мат.), нездалётны ’нямоглы, фізічны слабы’ (Янк. 1), з не здолець ’не адолець, не мець сілы што-небудзь зрабіць’; гл. здолець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Памі́ма прыназ. ’ужываецца для ўказання на прадмет або асобу, без удзелу якіх ці незалежна ад якіх што-н. праходзіць, адбываецца; не прымаючы каго-, што-н. пад увагу’ (ТСБМ). Рус. поми́мо, укр. помі́мо, польск. pomimo, чэш. дыял., славац. pomimo ’тс’. Складаны прыназоўнік з po‑ і mimo ’тс’ (гл. міма) (ESSJ, 1, 198).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́мус 1 літаральна ’прасіць літасці’, перан. ’допыт з катаваннем’ (Нас.). Скажонае ад лац. oremus ’молім’ (Нас., 562).
Рэ́мус 2 у спалуч. узяць каго за рэмус ’узяць за жабры’ (смал., КЭС). Далейшае развіццё значэння ад рэмус 1 (гл.).
Рэ́мус 3 ’выгляд’ (Юрч. СНЛ). Відаць, звязана з рэмус 1, але матывацыя няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адка́зваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
1. Незак. да адказаць.
2. Прымаць на сябе адказнасць (у 1 знач.), несці адказнасць за каго‑, што‑н. Адказваць за выкананне вытворчага плана.
•••
Адказваць галавою за каго‑, што‑н. — браць на сябе поўную адказнасць за каго‑, што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абступі́ць, ‑ступлю, ‑ступіш, ‑ступіць; зак., каго-што.
Пастаць вакол каго‑, чаго‑н., акружыць. Начлежнікі абступілі вогнішча. □ Сакратара абкома абступілі калгаснікі, уважліва слухалі, гадавалі пытанні. Шамякін. // Размясціўшыся вакол каго‑, чаго‑н., ахапіць з усіх бакоў (пра горы, лес і пад.). Горад абступілі высокія горы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распатро́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., каго-што.
Разм. Расправіцца з кім‑н., разбіць каго‑, што‑н. [Ермакоў], пачуўшы пра гарматы, загарэўся неадольнай думкай: — «ударыць знянацку, ушчэнт распатроніць і захапіць артылерыю!» Мележ. [Жорка:] — Прама завідкі бяруць: такога бандыта распатроніў ты... Беразняк. // Рэзка раскрытыкаваць каго‑, што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тытулава́ць, ‑лую, ‑луеш, ‑луе; зак. і незак., каго.
Назваць (называць) каго‑н. у адпаведнасці з тытулам (у 1 знач.), званнем, чынам. Тытулаваць графам. // Назваць (называць) каго‑н. у адпаведнасці з родам заняткаў, званнем, пасадай і пад. Цяпер яго тытулуюць заслужаным настаўнікам БССР.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лиши́ться стра́ціць (каго, што); заста́цца (без каго, чаго);
лиши́ться рассу́дка стра́ціць ро́зум;
лиши́ться сил заста́цца без сіл (стра́ціць сі́лы); (обессилеть) знясі́ліцца, знясі́лець;
лиши́ться зре́ния стра́ціць зрок;
лиши́ться чу́вств стра́ціць прыто́мнасць;
лиши́ться ре́чи аняме́ць;
лиши́ться ма́тери, сы́на заста́цца без ма́ці, без сы́на.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
імя́ (род. імя́ и і́мені, дат. і́мю и і́мені, вин. імя́, твор. і́мем и і́менем, предл. (аб) і́мі и (аб) і́мені) ср., в разн. знач. и́мя;
і. і про́звішча — и́мя и фами́лия;
вучо́ны з і́мем — учёный с и́менем;
○ ула́снае і. — со́бственное и́мя;
агу́льнае і. — нарица́тельное и́мя;
па і. і па ба́цьку — по и́мени и о́тчеству;
◊ ад і. — (каго) от и́мени (кого);
і́мем — (каго, чаго) и́менем (кого, чего);
і. — (каго, чаго) и́мени (кого, чего);
з і́мем — (каго) с и́менем (кого);
на і. — (чыё) на и́мя (чьё);
у і. — (каго, чаго) во и́мя (кого, чего);
насі́ць і. — носи́ть и́мя;
набы́ць сабе́ і. — соста́вить (сде́лать) себе́ и́мя;
называ́ць рэ́чы сваі́мі (сапра́ўднымі) імёнамі — называ́ть ве́щи свои́ми (со́бственными, настоя́щими) имена́ми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дачы́сціць, ‑чышчу, ‑чысціні, ‑чысціць; зак., каго-што.
Скончыць чыстку каго‑, чаго‑н.; давесці чыстку да якой‑н. ступені выканання. Дачысціць рыбу. Дачысціць стрэльбу. Дачысціць боты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)