мазі́ла, ‑ы, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑е, Т ‑ай (‑аю), ж.
Разм.
1. Пра таго, хто няўмела, дрэнна малюе, піша.
2. Пра таго, хто часта робіць промахі (у стрэльбе, гульні і пад.). — Эх, мазіла! Нават зблізку ў барыкаду не пападзе! Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэвалюцыяне́р, ‑а, м.
Удзельнік рэвалюцыйнага руху, дзеяч рэвалюцыі. Мядзведзеў быў стары прафесійны рэвалюцыянер, з вялікім вопытам падпольнай работы, і сапраўды незвычайна красамоўны прамоўца. Машара. // Той, хто робіць пераварот у якой‑н. галіне (навуцы, тэхніцы, мастацтве). А. Міцкевіч — рэвалюцыянер у паэзіі і ў жыцці. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стальма́х, ‑а і стэ́льмах, ‑а, м.
Майстар, які робіць калёсы, сані. [Бацька] быў добры стальмах і цясляр, рабіў калёсы і сані, кадушкі і ночвы, ставіў хаты і крыў стрэхі. Бялевіч. Бацька расказвае, як некалі яго дзеда, спрытнага стэльмаха, пані запрасіла ў маёнтак адрамантаваць каламажку. Рамановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
преуспева́ющий які́ (што) ма́е (вялі́кі) по́спех (вялі́кія по́спехі), які́ (што) дасяга́е (вялі́кага) по́спеху (вялі́кіх по́спехаў), які́ (што) дабіва́ецца (вялі́кага) по́спеху (вялі́кіх по́спехаў), які́ (што) ро́біць (вялі́кі) по́спех (вялі́кія по́спехі);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ліхадзе́й ’вораг’ (Грыг., Бяльк., Шат.; шальч., навагр., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; пух., З нар. сл.), ’чалавек, які наўмысна робіць зло’ (Растарг.), ліхадзейства ’благія ўчынкі’ (КЭС, лаг.). Укр. лиході́й, рус. лиходей, ст.-рус., ц.-слав. лиходѣи. Прасл. lixodějь (Трубачоў, Эт. сл., 15, 92). Да lixo > ліха і dějati > дзе́яць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Наганя́й ’ушчуванне’ (Яўс.). Пры наяўнасці наганя́ць ’паўшчуваць’ (Яўс.), відаць, няма патрэбы лічыць запазычаннем з рус. нагоня́й ’тс’, аднак усходняя лакалізацыя ў межах Беларусі робіць такое меркаванне дапушчальным. Этымалагічна ўзыходзіць да *gonitiy гл. гнаць, але на семантыку слова маглі ўплываць утварэнні ад га́ніць ’ганьбіць, абгаворваць’, параўн. нага́на, нага́нны і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абаро́т, -ту м., в разн. знач. оборо́т;
а. ко́ла — оборо́т колеса́;
вал ро́біць сто ~аў — вал де́лает сто оборо́тов;
а. палявы́х культу́р — оборо́т полевы́х культу́р;
а. капіта́лу — оборо́т капита́ла;
◊ узя́ць у а. — взять в оборо́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рабі́ць, раблю́, ро́біш, ро́біць; незак.
1. што. Займацца чым-н., праяўляць якую-н. дзейнасць, паступаць якім-н. чынам.
Ён нічога не робіць.
Р. усё па-свойму.
Думай з вечара, а рабі з рання (прыказка).
2. што. Вырабляць, майстраваць.
Р. мэблю Р. марожанае.
3. Працаваць дзе-н., кім-н.
Р. на заводзе.
Р. закройшчыкам у атэлье.
Р. аграномам.
4. што. У спалучэнні з назоўнікамі, якія абазначаюць від заняткаў, работы, ужыв. ў знач.: выконваць.
Р. урокі.
Р. зарадку.
5. што. У спалучэнні з назоўнікам выражае дзеянне паводле знач. гэтага назоўніка.
Р. памылкі (памыляцца). Р. назіранне (назіраць).
6. што каму. Аказваць, прычыняць што-н. каму-н.
Р. дабро людзям.
7. каго-што з каго-чаго. Ператвараць у каго-, што-н., выконваючы якія-н. дзеянні.
Р. з хлопца камедыянта.
8. каго (што) кім-чым або якім. Прыводзіць у які-н. стан, надаваць каму-, чаму-н. які-н. выгляд.
Р. чалавека шчаслівым.
9. што. Утвараць сабой.
Рака рабіла круты паварот.
|| зак. зрабі́ць, зраблю́, зро́біш, зро́біць; зро́блены.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Пустабя́ка ’пусты чалавек, што робіць пустое і гаворыць пустое’ (Варл.), пустабека ’пусты чалавек’ (лаг., Стан.), укр. пустобʼяка ’пусты, разбэшчаны чалавек’, рус. пустобяка ’той, хто гаворыць пустое’. Да пусты ў значэнні ’несур’ёзны, легкадумны’ і бяка ’дрэнь’ або вякаць (бекаць) ’плявузгаць, балбатаць’. Інакш ЕСУМ (4, 639–640): з рус. вякаць ’плясці, плявузгаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Тымэ́рава, тымэ́рова ‘цемната’ (брэсц.), тэмра́ва ‘тс’ (брэсц., драг., стол., Вярэніч, вусн. паведамл.). Параўн. укр. те́мрява, рус. курск. те́мрива і те́мриво, славац. temrava ‘тс’. Узыходзяць да прасл. *tьmьr‑, роднаснага ст.-інд. tamrás ‘які засціць, робіць цёмным’, ст.-в.-ням. dëmar ‘цемра, змрок’ (Фасмер, 4, 41; Брукнер, 65; ЕСУМ, 5, 544). Гл. цемра.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)