адара́ць 1, ‑ару́, ‑арэш, ‑арэ; ‑аро́м, ‑араце́; зак., што.
1. Папрацаваць пэўны час на ворыве. Адараў цэлы дзень.
2. Узараць нанава поле, на якім загінулі пасевы. Адараць лён.
3. Папрацаваць на ворыве для разліку за што‑н. Адараць за доўг.
адара́ць 2, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е.
Незак. да адарыць. Вольная праца нас адарае Песняю радасных дзён. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адму́чыцца, ‑мучуся, ‑мучышся, ‑мучыцца; зак.
Прамучыцца пэўны час. [Дзед:] — Я і так буду ўсё жыццё локці сабе кусаць — гэта ж праз мяне ты амаль цэлы год у канцлагеры адмучыўся, ледзь жывы астаўся. Сачанка. // Скончыць, перастаць мучыцца. // Памерці; смерцю пазбавіцца ад мук. — Гарыць увесь [пра закатаванага фашыстамі да непрытомнасці хлопчыка] ... Дзе толькі сілы бяруцца! Тут і мужык не вытрымае ... Той, што сувязны быў, памёр. Адмучыўся бедалага. Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адсмалі́ць, ‑смалю, ‑смаліш, ‑смаліць; зак., каго-што.
Разм.
1. Сказаць, зрабіць што‑н. нечаканае, незвычайнае. [Сашка] выпіў яшчэ адну чарку і адсмаліў: — Практыкант! Ваша вока заўсёды збіраецца падміргнуць. Чаму гэта яно так? Чорны.
2. Моцна збіць, адлупцаваць. А не дагодзіш — бяда: зараз пацягнуць гайдукі на стайню і так адсмаляць раменнымі бічамі, што цэлы тыдзень будзе ані сесці, ані легчы. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зво́нку, прысл.
1. Са знешняга боку. А маці цэлы экзамен учынілі, загадалі ёй вагон звонку адмыць. Лынькоў. Толькі звонку, з калідора, даносіліся мерныя крокі вартавога. Навуменка.
2. Разм. Знешне, з выгляду. Звонку .. [Ліпняк] быў чалавек грозны і непадступны. Лупсякоў. Карызна не сцерпеў — пахваліўся звонку нібыта спакойна, безуважна, але з прытоеным унутры трапятаннем: — Ты ведаеш, што я з жонкаю разышоўся? Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хару́гва, ‑ы, ж.
1. Уст. Баявы сцяг войска. А вецер калыша харугвы палкоў ды чэша барады маскоўскіх паслаў. Вялюгін.
2. Царкоўны сцяг. часцей палотнішча на доўгім дрэўку з вобразамі святых, якое носяць у час рэлігійных свят. Цэлы сінкліт папоў, панаехаўшых сюды нагадавое свята з навакольных парафій, уваходзіў у царкву, за імі.. неслі абразы і харугвы. Машара.
[Ад манг. аронга — знак, сцяг.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эскадро́н, ‑а, м.
Падраздзяленне кавалерыйскага палка, якое адпавядае пяхотнай роце. [Каршукоў:] — Салдат у Гітлера не шмат. Б’е браніраваным кулаком, а тыл — дзіравы. Кінь ты сюды конніцы некалькі эскадронаў, дык да самога Берліна можна ісці без прыпынку... Асіпенка. З дзесятак старыцкіх хлопцаў-партызан зрабілі ў кустах за вёскай засаду і прымусілі ўцякаць у паніцы цэлы ўланскі эскадрон. Хадкевіч.
[Фр. escadron.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
век, -у, мн. вякі, вяко́ў, м.
1. Стагоддзе.
Дваццаты в.
Мінулы в.
Цэлы в. не бачыліся (вельмі доўга).
2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.
Каменны в.
Касмічны в.
З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад., не адстаючы ад жыцця).
3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзрост каго-н.
Многа пабачыць на сваім вяку.
У хлусні кароткі в. (прыказка). Чалавек сярэдняга веку.
4. у знач. прысл. Заўсёды, вечна.
В. дома яе няма.
В. буду помніць вас.
◊
На векі вечныя (разм.) — назаўсёды.
Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.
|| прым. векавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адзі́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
1. У матэматыцы: першы, найменшы цэлы лік у дзясятку, а таксама яго лічбавы знак «1».
2. толькі мн. (адзі́нкі, -нак). Апошняя лічба ў мнагазначных ліках.
Двухзначны лік складаецца з адзінак і дзясяткаў.
3. Велічыня, якой вымяраюцца іншыя аднародныя велічыні.
Грашовая а.
А. сілы току.
4. Асобная самастойная частка ў складзе цэлага, асобны прадмет ці асоба ў групе падобных.
Гаспадарчая а.
Штатная а.
5. мн. Асобныя прадметы ці людзі, істоты, нямногія па ліку; мала хто.
Такіх людзей адзінкі (вельмі мала).
○
Адзінка захавання (спец.) — экспанат музея, экзэмпляр кнігі ў бібліятэцы.
У музеі тысячы адзінак захавання.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыпе́рці, -пру́, -про́ш, -прэ́; -про́м, -праце́, -пру́ць; -пёр, -пе́рла; -пры́; -пёрты; зак. (разм.).
1. Тое, што і прыціснуць (у 1 знач.).
П. да плота. П. да сцяны каго-н. (таксама перан.: паставіць у становішча, з якога няма выйсця).
2. што і чым. Зачыніўшы, прыставіць шчыльна што-н., каб не адчынялася.
П. дзверы калом.
3. каго-што. Прынесці на сабе (што-н. цяжкае; разм.).
Прыпёр цэлы мяшок бульбы.
4. Прыйсці (разм.).
Ён прыпёр за пяць кіламетраў.
5. безас. Вельмі захацецца; тэрмінова спатрэбіцца (разм., груб.).
Так прыпёрла табе ехаць сёння.
|| незак. прыпіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пранасі́ць сов., в разн. знач. проноси́ть;
цэ́лы дзе́нь ~сі́ў кні́гу і вярну́ў наза́д — це́лый день проноси́л кни́гу и возврати́л наза́д;
пяць гадо́ў ~сі́ў паліто́ — пять лет проноси́л пальто́;
п. падэ́шву наскро́зь — проноси́ть подо́шву наскво́зь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)