ліне́йны, -ая, -ае.
1. Які мае выгляд лініі, складаецца з ліній, мае адносіны да лініі (у 1 знач.).
Л. арнамент.
Лінейныя меры даўжыні.
2. Тое, што і рэгулярны (у 2 знач.; уст.).
Лінейныя войскі.
3. Які складае аснову баявых злучэнняў флоту.
Л. крэйсер.
4. Прызначаны для абслугоўвання лініі сувязі ці шляхоў зносін.
Лінейная міліцыя.
Л. манцёр.
○
Лінейная скорасць — скорасць руху, якая вызначаецца па даўжыні шляху, пройдзенага за адзінку часу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Падбухто́рыць ’падгаварыць каго-н. да якога-н. дзеяння’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ). Гл. бухторыць (пад бухцець). Цікавае змяненне семантыкі вытворнага дзеяслова. Зыходнае бел. бухторыць азначае ’праз меру ліць вадкасць; звыш меры ліць і пад.’ Значэнне ж польск. buchtorzyć ’дурыць, баламуціць’ наводзіць на думку аб магчымым семантычным запазычанні.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дастатко́ва, прысл.
1. У патрэбнай меры, досыць. Дастаткова вялікі аб’ём ведаў.
2. у знач. вык. Даволі, хопіць. Вады ў нас дастаткова. // У спалучэнні з інф. дзеясловаў «сказаць», «напомніць» і пад. абазначае: варта толькі. Ганне здавалася, што дастаткова зайсці ў лес, каб без асаблівай цяжкасці знайсці партызан. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
квадра́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае форму квадрата. Квадраты стол. Квадратны лісток паперы. □ Дол .. быў укладзены квадратнымі жалезнымі плітамі, і навокал было больш парадку, чым звычайна. Карпаў.
2. Які мае адносіны да квадрата (у 2 знач.). Квадратны корань.
•••
Квадратныя дужкі гл. дужка.
Квадратныя меры гл. мера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стро́йнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць стройнага. І ў той меры, у якой вызвалялася .. [Люба] з-пад сваёй агіднай адзежы, выступала стройнасць яе цела ў вялікай гармоніі з яе тварам. Чорны. Уся работа ў маёнтку страціла сваю стройнасць і парадак. Ні пан, ні эканом не цікавіліся, як працуюць парабкі. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фрагмента́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які складаецца з фрагментаў, з’яўляецца фрагментам чаго‑н. Цікавы ўчастак гістарычнага гарадскога асяроддзя — фрагментарная забудова вул. Замкавай. «Помнікі». [Гістарычная праўда] ў значнай меры абумоўлівае ўнутранае адзінства, на першы погляд, разнапланавага і нават, здавалася б, фрагментарнага твора. Бугаёў.
2. перан. Адрывачны, няпоўны. Фрагментарная манера пісьма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́рчык ’гарнец; назва меры’ (Касп., Шат., памянш. ад га́рнец), га́рчык (Сл. паўн.-зах.), укр. га́рчык. Лічыцца памяншальнай формай ад га́рнец (гл.); так думае Шатэрнік (гл. пад гарнец), але можна ставіць пытанне і аб паходжанні ад гарац (гл.). Параўн. і ўкр. га́рець. Так, прынамсі, мяркуе Грынч. (гл. пад га́рець).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мале́зны ’вельмі малы’ (астр., Сл. ПЗБ). Зах.-укр. мале́зний ’малы, дробязны’. Да малы́ (гл.). Утворана пры дапамозе суфікса ‑езн‑ (‑эзн‑) са значэннем высокай меры якасці (Бел. гр.₂, 1, 310). Бел.-зах.-укр. ізалекса. Дадатак да суфікса ‑н‑ (тут ‑ез‑) у бел. гаворках мяняецца, параўск. малесы, малёхтанечкі і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Надчэ́кваць ’чакаць’ (мін., Жыв. сл.). Мясцовае ўтварэнне ад чакаць (відаць, пад уплывам польск. czekać ’тс’), аднак з на месцы а пад націскам можа адлюстроўваць дыялектную з’яву, параўн. штаны — шт§нікі і пад., і прэфікса над‑, які туі перадае «адценне малой меры», параўн. надкусваць і пад. (ESSJ SG, 1, 127).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ква́рта, -ы, ДМ -рце, мн. -ы, кварт і -аў, ж.
1. Даўнейшая мера аб’ёму вадкіх і сыпучых рэчываў (розная ў розных краінах).
2. Металічная пасудзіна з ручкай, роўная прыблізна гэтай меры.
3. У музыцы: чацвёртая ступень гамы, а таксама інтэрвал, які ахоплівае чатыры ступені.
|| памянш. ква́ртачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 2 знач.).
|| прым. ква́ртачны, -ая, -ае (да 2 знач.) і ква́ртавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)