Тэйга́ні ‘пельмені’ (Сл. Брэс.). Хутчэй за ўсё, запазычана вусным шляхам з ід. tejgi ‘клёцка’, аформленага як назоўнік у мн. л. (гл. Астравух, Ідыш-бел. сл., 792), вытворнага ад ід. teig, tojg ‘цеста’ з ням. Teig ‘тс’, параўн. ням. Teigtasche ‘пельмень’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
памясі́ць, ‑мяшу, ‑месіш, ‑месіць; зак.
1. што і чаго. Мясіць (у 1, 2 знач.) некаторы час. Памясіць цеста. □ Выязджаў [Русіновіч] раніцай, яшчэ поначы, і дадому дабраўся — таксама ўжо была ноч. Памясіць снегу давялося нямала. Дамашэвіч.
2. перан.; каго. Разм. Пабіць, аддубасіць. — [Віраўцы] ж цераз год залавілі Гарашуна аднаго і так памясілі, што той і памёр незадоўга. Масарэнка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
блін, ‑а, м.
Хлебны выраб з рэдкага цеста, спечаны на скаварадзе. [Маці:] — Аднойчы адна кабета паліла ў печы і пякла бліны. Якімовіч. На зэдліку каля прыпека ляжаў стос жоўтых бліноў і пачаты кружок авечага лою. Дуброўскі.
•••
Першы блін камяком — пра няўдалы пачатак якой‑н. справы.
Як бліны пячы гл. пячы.
Разбіцца ў блін гл. разбіцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абара́нак, -нка, мн. -нкі, -нкаў, м.
1. Булачны выраб з заварнога пшанічнага цеста ў выглядзе кольца.
Купіць дзецям абаранкаў.
2. перан. Рулявое кола ў аўтамабілі, трактары і пад.
Круціць а.
3. у знач. прысл. абара́нкам. У форме, у выглядзе кольца.
Скруціцца абаранкам.
◊
Абаранкам не завабіш каго (разм.) — ніякімі сродкамі не ўгаворыш.
Дзірка ад абаранка (разм., іран.) — нічога, пустое месца.
Зарабіць на абаранкі (разм., неадабр.) — заслужыць пакаранне за якую-н. правіннасць.
|| прым. абара́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Дзяжа́ ’дзяжа’. Параўн. рус. дежа́, укр. діжа́, польск. dzieża, чэш. díž, серб.-харв. díža, славен. déža. Прасл. *deža (< *děz‑i̯ā). Параўн. гоц. deigan ’мясіць’, daigs ’цеста’, літ. diežti ’калаціць’ і г. д. Гл. Фасмер, 1, 494; Трубачоў, Эт. сл., 5, 23–24.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тужэ́ць несов.
1. натя́гиваться, станови́ться туги́м;
струна́ тужэ́е — струна́ натя́гивается (стано́вится туго́й);
2. (становиться густым, вязким) густе́ть; (спец. — ещё) загуща́ться;
це́ста тужэ́е — те́сто густе́ет;
3. (о земле) подсыха́ть; затвердева́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Но́чвы ’начоўкі’ (Яруш., Гарэц., Шат., Касп., Бяльк., Кліх, Сл. ПЗБ, Маш., Янк. 1, ТС; палеск., З нар. сл.), сюды ж но́чаў ’вялікія начоўкі’ (петрык., З нар. сл.), укр. но́чви ’карыта мыць бялізну’, рус. но́чвы, но́чви ’начоўкі’, польск. niecki, niecka ’тс’, чэш. necky ’тс’, в.-луж. mjecki ’тс’, н.-луж. njacki ’тс’, славен. nečve, nečkȇ ’тс’, серб.-харв. на̏ћве ’карыта для замешвання цеста’, макед. нокви ’тс’, балг. но́щви, нъ́щки ’тс’. Прасл. *nьktjy, род. скл. nьktjъve, звязваюць з грэч. νίζω ’мыю’, ст.-інд. nḗnēkti ’сцірае’, ст.-ірл. nigid ’мые’; мяркуецца, што першапачаткова значыла ’карыта для мыцця’, пазней ’карыта для замешвання цеста’ (Фасмер, 3, 86; Махэк₂, 393; Бязлай, 2, 218).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прасві́рка, просвіра ’белая круглая булачка з прэснага цеста, якая выкарыстоўваецца ў абрадах набажэнства’ (ТСБМ), параўн. укр. просвирка ’тс’, рус. просви́ра, просви́рка, ст.-слав. просфора, просвора ’тс’, што да грэч. προσφορά ’дар, паднашэнне’ (Праабражэнскі, 2, 131; Фасмер, 3, 377; ЕСУМ, 4, 601). Гл. таксама праскура.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
клёцкі, ‑цак, Д ‑цкам; адз. клёцка, ‑і, ДМ ‑ццы, ж.
Страва з мучнога цеста або дранай бульбы ў выглядзе галачак, звараных у суне, малацэ, вадзе. Клёцкі з малаком. □ Трапіш да кабеціны рахманай — Паспытаеш, друг мой дарагі, Дранікі са свежаю смятанай, Бабку, клёцкі, нават пірагі. Панчанка.
•••
Клёцкі з душамі — вялікія галушкі, начыненыя мясным ці іншым фаршам з рознымі прыправамі.
[Польск. kluski з ням.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заква́ска, ‑і, ДМ ‑квасцы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. заквашваць — заквасіць.
2. Рэчыва, якое выклікае закісанне, браджэнне. Закваска на цеста.
3. перан. Разм. Асновы характару, закладзеныя ў чалавеку выхаваннем, асяроддзем і пад. Бацька працаваў урачом і быў, як я потым зразумеў, інтэлігент з вельмі моцнай закваскай таго «разначынца», які так характэрны для рускай рэчаіснасці. Адамовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)