галёканне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. галёкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Восеньскімі раніцамі хвойнік напаўняўся вясёлым гоманам і галёканнем дзяцей. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нашука́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак., каго-чаго.
Разм. Патраціць шмат часу на пошукі каго‑, чаго‑н. Нашукацца дзяцей у лесе. Нашукацца патрэбных лекаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павыпіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што і без дап.
Разм. Выцерці ўсё, многае або ўсіх, многіх. Бэлькі павыпірала. Павыпіраць дзяцей з хаты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрана́ж, ‑у, м.
1. Кніжн. уст. Апякунства з боку каго‑н.
2. Арганізаванае медыцынскае абслугоўванне хворых і дзяцей ранняга ўзросту ў дамашніх умовах.
[Фр. patronage.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́трань, ‑і, ж.
Ранішняя царкоўная служба. Плакала маці ў ютрані стоячы: — А не тым я саграшыла, Што сваіх дзяцей я спарадзіла. З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Піцю́каць ’шчабятаць, балбатаць (пра маленькіх дзяцей)’ (Нар. лекс.). Гукапераймальнае ўтварэнне з суф. ‑ка‑ (як баяа‑ ка‑ць, гого‑ка‑ць, куга‑ка‑ць, хіхі‑ка‑ць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жэ́мяць ’драбяза (пра дзяцей)’ (Шат.). Утворана ад кораня жем‑, жьм‑ ’ціснуць’ (гл. жмаць). Семантыка: ’драбяза (пра дзяцей)’ < ’драбяза (наогул)’ < ’дробныя адходы ад выціскання’. Параўн. жамяра 2, жамярва. Суфікс *‑jadь, *‑ědь меў значэнне зборнасці (параўн. чэлядзь). Слаўскі, Sł. prasłow., 1, 64. З гэтым жа суфіксам утворана карэліц. жэ́мяраць ’драбяза’ (З нар. сл., 89) ад асновы жамяра 2 (гл.). Недастаткова абгрунтавана думка Вяржбоўскага (дыс., 323), падтрыманая Лаўчутэ (Сл. балт., 54) пра літ. паходжанне (< літ. žemùtis ’дробненькі’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́ма 1 ’маўклівы чалавек, нелюдзень’ (Растарг.; міёр., З нар. сл.), польск. сувалк. muma ’панурая дзяўчына’. Літуанізм. Параўн. літ. mūmė̃, maũmas ’маўчун’ (Зданцэвіч, LP, 1960, 8, 344–345).
Му́ма 2 ’ўяўная змрочная істота, якою палохалі дзяцей’ (Растарг.), польск. mumacz ’нячысцік, які жыве ў студні’, сувалк. muma ’нячысцік, якім палохаюць дзяцей (што ён залезе ім у валасы)’. Балтызм. Параўн. літ. mùmas, maũmas, maumà, maũmė ’мэма, страшыдла, жупел’. Гэтак жа Зданцэвіч, LP, 8, 1960, 344–345.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Іў выклічнік ’ужываецца гукапераймальна для перадачы голасу каня пры брыканні’ (ТСБМ, Шат.), параўн. рус. дыял. и́вка ’аб кані (у мове дзяцей)’, и́вкать ’іржаць’, ’пакрыкваць на коней’. Гукапераймальнае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́манежыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; зак., каго.
Разм. Строга выхаваць, прывучыць да парадку, дысцыпліны; вымуштраваць. Выманежыць дзяцей. □ Антон так ужо быў выманежыў сваіх хлопцаў. Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)