Verbum

адку́ль, прысл.

1. пыт. З якога месца, з якой крыніцы, ад каго; ужыв. ў клічна-пытальных сказах пры выказванні нязгоды, адмаўлення чаго-н.

А. едзеце? Толькі кудзеля і будзе...

А. той кужаль.

А. гэта вядома?

2. адноснае. Ужыв. як злучальнае слова для падпарадкавання даданых сказаў месца, даданых азначальных сказаў, даданых дапаўняльных сказаў (у адпаведнасці з суадноснымі словамі «там», «туды», «адтуль», «той» і іншымі ў галоўным сказе).

Мы глянулі туды, а. пачуліся галасы.

◊

Адкуль (толькі) ногі ўзяліся — пра таго, хто хутка ўцякае.

умо́ўны, -ая, -ае.

1. Загадзя ўмоўлены і зразумелы толькі тым, хто ўмовіўся.

У. стук.

Умоўнае месца.

2. Які мае сілу толькі пры якіх-н. умовах.

Умоўнае асуджэнне.

Прыгавораны ўмоўна (прысл.). Умоўная згода.

У. рэфлекс (выпрацаваны пад уплывам пэўных умоў).

3. Які не існуе на самай справе, яўны або сімвалічны.

Умоўная мяжа.

Умоўныя дэкарацыі.

4. У граматыцы: які ўтрымлівае ў сабе значэнне ўмовы (у 1 знач.).

У. сказ.

У. лад дзеяслова.

У. злучнік.

|| наз. умо́ўнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).

паўзуно́к, -нка́, мн. -нкі́, -нко́ў, м.

1. Тое, што і паўзун (у 1 і 2 знач.).

2. мн. Спецыяльны касцюм для маленькіх дзяцей, калі яны яшчэ не ўмеюць хадзіць, а толькі поўзаюць.

|| прым. паўзунко́вы, -ая, -ае.

бы́дла, -а, н.

1. зб. Буйная рагатая жывёла.

Гнаць б. ў поле.

2. перан. Пры выказванні зневажальных, пагардлівых адносін да каго-н. (разм., пагард.).

З дзяцінства ён толькі і чуў: «Мужык, б.».

|| прым. быдля́чы, -ая, -ае.

ме́сніцтва, -а, н.

1. У сярэдневяковай Русі: парадак размеркавання дзяржаўных пасад у залежнасці ад знатнасці роду і ступені важнасці пасад продкаў.

2. Абарона толькі сваіх інтарэсаў на шкоду агульнай справе.

Праяўляць м.

|| прым. ме́сніцкі, -ая, -ае.

цяле́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж.

1. Ручная ці механічная павозка для перавозкі грузаў.

2. Рухомая частка некаторых машын, тэхнічных канструкцый (спец.).

3. толькі мн. У калёсах — пярэднія колы на восі з аглоблямі.

дачу́цца, -чу́юся, -чу́ешся, -чу́ецца; -чу́ўся, -чу́лася, -чу́ліся; зак., пра каго-што і аб кім-чым (разм.).

Даведацца з чутак, дазнацца.

Пра пажар ён дачуўся ўчора.

Аб узнагародзе старшыня дачуўся толькі сёння.

|| незак. дачува́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (разм.).

дурно́та, -ы, ДМ -но́це і дурната́, -ы́, ДМ -наце́, ж.

1. Разумовая абмежаванасць, тупасць, някемлівасць.

Лепшы сродак паразумнець — гэта адчуць уласную дурнату.

2. Неабдуманы, неразумны ўчынак, недарэчнае выказванне.

Чаго толькі не натворыш па ўласнай дурноце.

лама́чча, -а, н., зб.

1. Галлё, сучча, абламаныя часткі дрэў, якія валяюцца ў лесе.

Збіраць л.

2. Ламаныя, непрыгодныя для карыстання або прыгодныя толькі для перапрацоўкі прадметы.

Жалезнае л.

3. перан. Непатрэбныя рэчы (разм.).

Поўная хата л.

легенда́рны, -ая, -ае.

1. Які з’яўляецца легендай¹, мае адносіны да легенды; вядомы толькі па легендах; казачны.

Легендарная аповесць.

2. перан. Незвычайны, небывалы, авеяны славай (высок.).

Л. герой.

3. перан. Выдуманы, непраўдападобны.

Легендарныя чуткі.

|| наз. легенда́рнасць, -і, ж.