нашчэ́ліць

‘накалоць чаго-небудзь, зрабіць шчыліну ў чым-небудзь (нашчэліць дошак); выглядзець каго-небудзь (нашчэліць нявесту); накіраваць позірк на што-небудзь (нашчэліць вочы)’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. нашчэ́лю нашчэ́лім
2-я ас. нашчэ́ліш нашчэ́ліце
3-я ас. нашчэ́ліць нашчэ́ляць
Прошлы час
м. нашчэ́ліў нашчэ́лілі
ж. нашчэ́ліла
н. нашчэ́ліла
Загадны лад
2-я ас. нашчэ́ль нашчэ́льце
Дзеепрыслоўе
прош. час нашчэ́ліўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

нашчэ́льваць

‘наколваць чаго-небудзь, рабіць шчыліны ў чым-небудзь (нашчэльваць дошак); выглядваць каго-небудзь (нашчэльваць нявесту); накіроўваць позірк на што-небудзь (нашчэльваць вочы)’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. нашчэ́льваю нашчэ́льваем
2-я ас. нашчэ́льваеш нашчэ́льваеце
3-я ас. нашчэ́львае нашчэ́льваюць
Прошлы час
м. нашчэ́льваў нашчэ́львалі
ж. нашчэ́львала
н. нашчэ́львала
Загадны лад
2-я ас. нашчэ́львай нашчэ́львайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час нашчэ́льваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

патралява́ць

‘некаторы час траляваць - падцягваць, падвозіць драўніну ад месца нарыхтоўкі да дарогі ці да месца сплаву; лавіць каго-небудзь; пракладваць дарогу, шлях; ісці, рухацца’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. патралю́ю патралю́ем
2-я ас. патралю́еш патралю́еце
3-я ас. патралю́е патралю́юць
Прошлы час
м. патралява́ў патралява́лі
ж. патралява́ла
н. патралява́ла
Загадны лад
2-я ас. патралю́й патралю́йце
Дзеепрыслоўе
прош. час патралява́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

цмакану́ць

‘утварыць губамі гук, падобны гуку ўсмоктвання (без прамога дапаўнення: цмакануць языком); пацалаваць каго-небудзь, што-небудзь; смактануць (цыбук, люлюку і пад.)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. цмакану́ цмаканё́м
2-я ас. цмакане́ш цмаканяце́
3-я ас. цмакане́ цмакану́ць
Прошлы час
м. цмакану́ў цмакану́лі
ж. цмакану́ла
н. цмакану́ла
Загадны лад
2-я ас. цмакані́ цмакані́це
Дзеепрыслоўе
прош. час цмакану́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

цма́кнуць

‘утварыць губамі гук, падобны гуку ўсмоктвання (без прамога дапаўнення: цмакнуць языком); пацалаваць каго-небудзь, што-небудзь; смактануць (цыбук, люлюку і пад.)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. цма́кну цма́кнем
2-я ас. цма́кнеш цма́кнеце
3-я ас. цма́кне цма́кнуць
Прошлы час
м. цма́кнуў цма́кнулі
ж. цма́кнула
н. цма́кнула
Загадны лад
2-я ас. цма́кні цма́кніце
Дзеепрыслоўе
прош. час цма́кнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

шы́хнуць

‘прашаптаць, сказаць паўшэптам што-небудзь і без прамога дапаўнення; абурыцца; адсекчы, падрапаць што-небудзь, ударыць каго-небудзь і без прамога дапаўнення (па чым-небудзь)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. шы́хну шы́хнем
2-я ас. шы́хнеш шы́хнеце
3-я ас. шы́хне шы́хнуць
Прошлы час
м. шы́хнуў шы́хнулі
ж. шы́хнула
н. шы́хнула
Загадны лад
2-я ас. шы́хні шы́хніце
Дзеепрыслоўе
прош. час шы́хнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

захапі́ць, -хаплю́, -хо́піш, -хо́піць; -хо́плены; зак.

1. каго-што. Хапаючы, узяць, забраць, схапіць.

З. жменю зерня.

2. каго-што. Сілай авалодаць кім-, чым-н.

З. чужую тэрыторыю.

З. у палон.

З. ініцыятыву (перан.).

3. каго-што і чаго. Узяць з сабой.

З. плашч.

З. з сабой яды.

4. перан., каго (што). Вельмі зацікавіць, прымусіць поўнасцю аддацца якой-н. справе.

Новая ідэя захапіла яго.

5. перан., каго (што). Завалодаць увагай, зачараваць.

З. гледачоў ігрой.

6. каго (што). Раптоўна застаць.

З. каго-н. дома.

Навальніца захапіла нас у полі.

7. каго-што. Панесці з сабой, захапіўшы, падхапіўшы.

Цячэнне захапіла лодку.

|| незак. захо́пліваць, -аю, -аеш, -ае і захапля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е (да 4 і 5 знач.).

|| наз. захо́п, -у, м. (да 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

прызна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.

1. каго-што, у кім-чым і каго-што. Пазнаць па знешніх прыметах.

П. у сустрэчным старога знаёмага.

Яяе ледзь прызнала: так яна пастарэла.

2. што. Дапусціць рэальнасць, наяўнасць чаго-н., згадзіцца лічыць законным што-н.

П. чые-н. правы.

П. свае памылкі.

3. каго-што кім-чым або за каго-што. Палічыць, зрабіць якое-н. заключэнне пра каго-, што-н.

П. сваім важаком (за важака). Урач прызнаў яго здаровым.

П. факты правільнымі.

4. каго-што. Ацаніць каго-, што-н. па заслугах.

Яго творчасць спачатку не прызналі.

|| незак. прызнава́ць, -наю́, -нае́ш, -нае́; -наём, -наяце́, -наю́ць; -нава́й.

|| наз. прызна́нне, -я, н. (да 2—4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

наблі́зіць, -бліжу, -блізіш, -блізіць; -бліжаны; зак.

1. каго-што. Зрабіць больш блізкім у прасторавых адносінах.

2. перан., што. Зрабіць такім, які адпавядае інтарэсам, патрабаванням каго-, чаго-н.

Н. ідэі да рэчаіснасці.

3. што. Зрабіць больш блізкім па часе.

Н. перамогу над ворагам.

4. каго. Спрыяць больш блізкім адносінам з кім-, чым-н.

5. каго-што. Зрабіць падобным, блізкім да каго-, чаго-н.

Н. пераклад да арыгінала.

|| незак. набліжа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. набліжэ́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

праніза́ць, -іжу́, -іжаш, -іжа; -іза́ны; зак.

1. каго-што. Тое, што і праткнуць.

П. штыком.

Страх пранізаў каго-н. (перан.). П. поглядам (перан.: хутка і пільна глянуць на каго-н.).

2. каго-што. Пранікнуць унутр каго-, чаго-н., праз што-н. (перан.).

Холад пранізаў усё цела.

Прамені сонца пранізалі галіны дрэў.

3. што. Правесці які-н. час, ніжучы што-н.

Цэлы вечар пранізала каралі.

|| незак. прані́зваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)