спрацава́цца², -цу́юся, -цу́ешся, -цу́ецца; -цу́йся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Знасіцца ад працяглай работы (спец.).
Шасцярня ўжо спрацавалася.
2. Змучыцца, страціць сілы, здароўе ад цяжкай працы, стаміцца.
Спрацавалася за сваё жыццё.
|| наз. спрацо́ўванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шасцярэ́нька, ‑і, ДМ ‑ньцы; Р мн. ‑нек; ж.
Тое, што і шасцярня. Шасцярэнька прывода. □ Куды цікавей былі .. [Міколку] розныя цацкі: гайкі, каменьчыкі, шасцярэнькі чыгунныя. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шестери́к м.
1. (мера) шасцяры́к, -церыка́ м.;
2. (упряжка) шасцярня́, -ні́ ж., шасцяры́к, -церыка́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тры́ба 1, ‑ы, ж.
Разм. Шасцярня малатарні. [Марыля] была з ганьбай: на правай руцэ тры крайнія пальцы наўскасяк аджавала трыбай малатарні. Брыль.
тры́ба 2, ‑ы, ж.
Гіст. Кожная з трох груп родаў, якія складалі патрыцыянскую абшчыну; кожная з трох адміністрацыйна-тэрытарыяльных акруг Старажытнага Рыма.
[Лац. tribus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шестёрка ж.
1. в разн. знач. шасцёрка, -кі ж.;
2. (лошадей) шасцярня́, -ні́ ж., шасцяры́к, -церыка́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шасцёрка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Лічба
6.
2. Назва чаго-н., што змяшчае шэсць адзінак, напр.: запрэжка ў шэсць коней, група з шасці чалавек, шлюпка з трыма парамі вёсел, карта, дошчачка даміно з шасцю ачкамі і пад.
3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 6 (разм.).
Тут спыняецца ш. (пра аўтобус, тралейбус і пад.).
4. Дэталь у малатарні; шасцярня².
|| прым. шасцёрачны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сатэлі́т, ‑а, М ‑ліце, м.
1. У Старажытным Рыме — узброены найміт, які суправаджаў свайго гаспадара.
2. перан. Паслугач, выканаўца чужой волі. // Дзяржава або ўрад, фармальна незалежныя, а фактычна падпарадкаваныя іншай, больш моцнай імперыялістычнай дзяржаве. Сатэліты імперыялізму.
3. У астраноміі — спадарожнік планеты. Месяц — сатэліт Зямлі.
4. Спец. У планетарных механізмах — шасцярня, якая круціцца разам з воссю вакол цэнтральнага кола накшталт спадарожніка планеты.
[Ад лац. satelles, satellitis — спадарожнік; паплечнік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыпуска́ч ’кіёк, адзін канец якога ўсаджаны ў дзірку навоя і не дае навою круціцца’ (в.-дзв., Шатал.), прыпускні́к ’доўгая палка, якой нацягваюць ніткі асновы’ (віл., Жд. 1), прыпу́снік, пріпу́снік, прыпу́сьнік, прыпуска́льнік, прыпушча́льнік ’кій (клін), які ўтрымлівае кола (пярэдняга) задняга навоя’ (Нік. Очерки, Касп., Сл. ПЗБ; ушац., леп., малін., гарад., ЛА, 4). Параўн. рус. наўг. припуска́ть ’намотваць палатно на пярэдні вал (пры тканні)’, укр. припуща́льник ’шасцярня ў коле пярэдняга навоя ў кроснах’. Вытворныя з рознымі суфіксамі ад прыпуска́ць < пуска́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спрацава́цца I сов. (достигнуть слаженности, согласованности в работе) срабо́таться;
брыга́да ху́тка ~ва́лася — брига́да бы́стро срабо́талась
спрацава́цца II сов.
1. (износиться, стереться от работы) срабо́таться; израбо́таться;
шасцярня́ ўжо ~ва́лася — шестерня́ уже́ срабо́талась;
2. (измучиться от продолжительной трудной работы) изнемо́чь; изнури́ться, израбо́таться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шасцёрка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
1. Лічба 6. Напісаць шасцёрку. // Разм. Назва некаторых прадметаў (аўтобуса, трамвая і пад. маршруту № 6), якія нумаруюцца лічбай 6. Тут спыняецца аўтобус-шасцёрка.
2. Ігральная карта, дошчачка даміно з шасцю ачкамі. — Не проста дурань, а дурань з пагонамі, — засмяяўся Глеб. — Во, кладу табе [Ксеня] на плечы дзве шасцёркі. Васілёнак.
3. Запрэжка ў шэсць коней. Багаты пан на шасцёрцы катаецца, а бедны мерае сваёй парай зямлю і аб кіёк абапіраецца. Бядуля.
4. Колькасць каго‑, чаго‑н. у шэсць адзінак; шэсць аднародных прадметаў. Шасцёрка самалётаў. □ Гэта шасцёрка [вайскоўцаў], звязаная ўзаемадапамогай, заўсёды трымалася разам. Машара.
5. Шасцівёславая лодка, шлюпка. Плыць на шасцёрцы.
6. Частка, дэталь у малатарні; шасцярня. Запрэжаная ў дышаль парка коней кружыла кола, зазубні якога чапляліся за адмысловую драўляную шасцёрку, у сярэдзіну якой быў уроблен даўжэзны круглы прэнт, пры дапамозе якога круціўся сам барабан малатарні. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)