цугля́ць

‘класці ў рот каню цуглі, кілзаць каня’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. цугля́ю цугля́ем
2-я ас. цугля́еш цугля́еце
3-я ас. цугля́е цугля́юць
Прошлы час
м. цугля́ў цугля́лі
ж. цугля́ла
н. цугля́ла
Загадны лад
2-я ас. цугля́й цугля́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час цугля́ючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

закілза́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.

Укласці каню цуглі ў рот. Закілзаць каня.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вандзі́дла ’цуглі’ (Касп.). Паланізм: польск. wędzidło ’цуглі, мундштук’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

расцугля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., каго-што.

Выняць з рота каня цуглі, адшчапіўшы ад аброці. Расцугляць каня.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вансі́дла ’цуглі’ (Шатал.). Кантамінацыя двух польскіх слоў: wędzidło ’цуглі’ і wąs ’вус’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ву́здзіла ’цуглі’ (КСТ), укр. узди́ла ’вуздэчка’, рус., прыбалт. ву́здилы ’цуглі’. Магчыма, кантамінацыя вузда́ (узда) і вудзіла (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

За́кензлы ’цуглі’ (малар., Нар. словатв.). Параўн. польск. zakiełznąć ’залажыць каню цуглі, закілзаць’. Відаць, метатэза келзн > кензл. Запазычана з зах.-балт. (гельзаць, келзы ’цуглі’, гл. Лаўчутэ, Сл. балт., 102–103), не выключана ў даным выпадку польск. пасрэдніцтва.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кілза́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго.

Класці цуглі ў рот каню. [Фельчар] успомніў яе зграбную постаць, тонкія рукі, якія спрытна кілзалі стаенніка. Бядуля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

удила́ (ед. уди́ло ср) цу́глі, -ляў ед. нет;

◊

закуси́ть удила́ разысці́ся ва ўсю.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

трэ́нзель, ‑я, м.

Металічныя цуглі, пры дапамозе якіх кіруюць канём, націскаючы на язык і куткі рота, а таксама ланцужок для ўтрымання муштука ў роце каня.

[Ад ням. Trense.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)