дэпрэ́сія, -і, ж.
1. Хваравіта прыгнечаны псіхічны стан чалавека.
Неўратычная д.
2. Упадак, застой у гаспадарчым, грамадскім жыцці.
Эканамічная д.
|| прым. дэпрэсі́ўны, -ая, -ае; наз. дэпрэсі́ўнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заняпа́д, ‑у, ДМ ‑дзе, м.
1. Упадак, збядненне (звычайна ў якой‑н. галіне грамадскага жыцця). Заняпад эканомікі. Заняпад буржуазнай культуры.
2. Хваравіты стан, упадак сіл. Стэпа пачула вялікую ўтому, заняпад і, не раздзеючыся, прылягла. Гартны. // Цяжкі маральны стан, выкліканы перажываннямі, горам. Сваімі простымі і задушэўнымі гутаркамі .. [Кунігас-Ляўданскі] вельмі падтрымаў мяне ў маім заняпадзе пасля смерці Яні. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разлажэ́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. разлажыць 2 і стан паводле знач. дзеясл. разлажыцца 2.
2. Маральнае падзенне, упадак. Бытавое разлажэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Схон ’схіл’ (А. Зарэцкі), ’упадак, канец’: усё на схон ідзе (ЛіМ, 1995, 1 снеж.). Ад схінуць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мара́зм, ‑у, м.
1. Стан поўнага ўпадку псіхічнай і фізічнай дзейнасці чалавека ў сувязі са старасцю або працяглай хваробай. Старэчы маразм.
2. перан. Упадак, разлажэнне. Маразм капіталістычнага грамадства.
[Ад грэч. marasmos — знясіленне, заняпад сіл.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упа́док в разн. знач. заняпа́д, -ду м.; упа́дак, -дку м.;
приходи́ть в упа́док прыхо́дзіць да заняпа́ду;
в состоя́нии упа́дка у ста́не заняпа́ду;
у больно́го упа́док сил у хво́рага ўпа́дак сіл;
упа́док ду́ха упа́дак ду́ху;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэгрэ́с, ‑у, м.
Рух назад, упадак у развіцці, дэградацыя. Пэўная група старой тэхнічнай інтэлігенцыі з усёй катастрафічнасцю адчула аднойчы, што іх клас гіне, што лінія іхняга класа — не прагрэс, а рэгрэс. Мікуліч.
[Ад лац. regressus — зваротны рух.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́падок ’хвароба, смерць, упадак’ (КСТ). Відаць, да выпадак (у знач. ’няшчасны выпадак’) з характэрнай для поўдня Беларусі заменай ы на у пасля губных; параўн. семантычную паралель: годзіна ’непагадзь’ і ліха годзіна ’тс’ (Нар. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэа́кцыя¹, -і, ж.
1. гл. рэагаваць.
2. Ператварэнне адных рэчываў у другія (хімічная рэакцыя) або пераўтварэнне атамных ядзер у выніку іх узаемадзеяння з іншымі элементарнымі часціцамі (ядзерная рэакцыя).
Ланцуговая р. (самастойны працэс пераўтварэння атамаў — у хімічнай рэакцыі або атамных ядзер — у ядзернай рэакцыі; таксама перан.: пра шэраг дзеянняў, якія ўзаемна выклікаюцца; кніжн.).
3. Рэзкая перамена ў самаадчуванні, упадак, слабасць пасля ўздыму, напружання.
Паслястрэсавая р.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
*Про́пад, про́падам у выразе прападзі ты пропадам! (ТСБМ). Параўн. рус. пропади ты про́падом, укр. про́па́д, про́падом ’тс’, польск. przepad ’страта залогу, закладу’, чэш. propad ’люк; правал’, серб.-харв. propȁd, славен. propàd ’заняпад, упадак’. Аддзеяслоўны дэрыват ад *propadǫ, *propasti. Гл. прапасці. Параўн. пропадзь, пропасць (гл.). Відаць, у спецыяльных значэннях незалежныя ўтварэнні ў розных славянскіх мовах (гл. Фасмер, 3, 376; ЕСУМ, 4, 599; Банькоўскі, 2, 883); Сной₂, 584 (рэканструюе *propadъ ’падзенне, ухіл’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)